10 ερωτήσεις και απαντήσεις για τη Συμφωνία των Πρεσπών

10 ερωτήσεις και απαντήσεις για τη Συμφωνία των Πρεσπών

Σαρβάνης Γρηγόρης - δάσκαλος-θεολόγος

Πριν λίγες ημέρες, στις 12 Ιουνίου 2024, συμπληρώθηκαν έξι χρόνια από την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών στους Ψαράδες της Φλώρινας. Μάλιστα, οι δύο πρωτεργάτες της συμφωνίας και πρώην πρωθυπουργοί της Ελλάδας και των Σκοπίων, Αλέξης Τσίπρας και Ζόραν Ζάεφ, με αφορμή την επέτειο αυτή, οργάνωσαν συνέδριο στην Αθήνα, στο οποίο προέβαλαν το έργο τους ως πρότυπο ειρήνης και σταθερότητας στην περιοχή. Από την πλευρά μου, σαν Έλληνας Μακεδόνας, κρατάω μια έντονα επιφυλακτική στάση πάνω στο ζήτημα. Γι’ αυτό στις επόμενες γραμμές θα προσπαθήσω να δείξω ότι πρόκειται για μια δομικά κακή συμφωνία, η οποία μάλιστα είναι ετεροβαρής προς τη μεριά της Ελλάδας. Δεδομένου ότι για το Σκοπιανό στην Ελλάδα δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ ένας ικανοποιητικός επιστημονικός διάλογος, θα βασιστώ κυρίως στο πολύ αξιόλογο βιβλίο των Άγγελου Συρίγου και Ευάνθη Χατζηβασιλείου, καθηγητών Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, με τίτλο «Η Συμφωνία των Πρεσπών και το Μακεδονικό» (εκδ. Πατάκης 2019). Αντλώντας στοιχεία κατά βάση από το συγκεκριμένο έργο και από άλλες πηγές, τις οποίες αναφέρω σε παρενθέσεις, παραθέτω στη συνέχεια του κειμένου δέκα ερωτήσεις και σύντομες απαντήσεις σχετικά με το Μακεδονικό και τη Συμφωνία των Πρεσπών.

1) Υπάρχει μία Μακεδονία ή περισσότερες;

Αν και ο ορισμός του χώρου της Μακεδονίας ποικίλει στις διάφορες ιστορικές περιόδους, εντούτοις στις αρχές του 20^ου αιώνα έγινε αποδεκτό ότι η γεωγραφική Μακεδονία περιλαμβάνει την σημερινή ελληνική Μακεδονία, τη βουλγαρική Μακεδονία (Μακεδονία του Πιρίν) και το κράτος των Σκοπίων. Από την άλλη, η ιστορική Μακεδονία είναι άμεσα συνυφασμένο με τον ελληνισμό. Εδώ εδράζεται και η φράση «Η Μακεδονία είναι μία και ελληνική».

2) Είναι δυνατόν το κρατίδιο των Σκοπίων να συνιστά απειλή για την Ελλάδα;

Στην πολύ απλουστευτική απάντηση ότι το γειτονικός κράτος, στο οποίο είναι κυρίαρχο το αλυτρωτικό αφήγημα του «μακεδονισμού», δεν συνιστά απειλή για την Ελλάδα, πρέπει να ληφθούν υπόψη καταρχάς οι ιδιαιτερότητες της περιοχής των Βαλκανίων. Στη βαλκανική χερσόνησο η ιστορία αποδεικνύει ότι δεν μετρά η ισχύς των κρατών, αλλά κυρίως η δύναμη των συμμάχων τους. Χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Κοσόβου, το οποίο έγινε ανεξάρτητο κράτος όχι μετά από κάποια νίκη των Κοσοβάρων Αλβανών της περιοχής έναντι των Σέρβων, αλλά έπειτα από έναν διεθνή πόλεμο εναντίον της Σερβίας. Επιπρόσθετα, σε παγκόσμιο επίπεδο αξίζει να θυμηθούμε την περίπτωση της Κίνας (Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας) και της Ταϊβάν, η οποία αυτό-αποκαλείται Δημοκρατία της Κίνας. Αν και η Κίνα συνιστά μια από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες δυνάμεις, δεν παραβλέπει το ζήτημα της Ταϊβάν, αλλά το παρακολουθεί φοβούμενη άγνωστες μελλοντικές συνέπειες.

Συνολικά, λοιπόν, ακόμη και αν τώρα δεν φαίνεται ότι τα Σκόπια μπορούν να απειλήσουν την Ελλάδα, δεν γνωρίζουμε τι μπορεί να συμβεί στο εγγύς ή στο απώτερο μέλλον. Όταν υπογράφεται μια διεθνής συμφωνία, η οποία θα δεσμεύει στο διηνεκές τις σχέσεις των κρατών, χρειάζεται προσοχή και στις πιο μικρές λεπτομέρειες.

3) Η Συμφωνία των Πρεσπών υπήρξε αποτέλεσμα πίεσης των Μεγάλων Δυνάμεων, ώστε να ενταχθεί η γειτονική χώρα στο ΝΑΤΟ;

Σε μεγάλο βαθμό η απάντηση στην παραπάνω ερώτηση είναι θετική. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις αντιμετωπίζουν το Σκοπιανό σαν θέμα δευτερεύουσας σημασίας και χαμηλής έντασης. Συνεπώς, τους ενδιέφερε απλά να υπάρξει λύση, είτε σε αυτήν υπήρχε το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας» είτε απουσίαζε τελείως! Άρα, το αποτέλεσμα της Συμφωνίας των Πρεσπών ήταν ευθύνη των τότε κυβερνήσεων των δύο χωρών. Από την πλευρά της, η Ελλάδα, δεδομένου ότι στη συγκεκριμένη διαπραγμάτευση βρισκόταν στη θέση του θεωρητικά ισχυρού, θα μπορούσε να πετύχει μια καλύτερη για τα εθνικά της συμφέροντα συμφωνία. Η αποτυχία σε αυτό το κομμάτι βαραίνει τους τότε κυβερνώντες.

4) Τι ακριβώς προβλέπει η Συμφωνία των Πρεσπών;

Η Συμφωνία των Πρεσπών ήρθε να επιλύσει τη διαφορά Ελλάδας και Σκοπίων γύρω από το όνομα του γειτονικού κράτους. Αξίζει να υπενθυμίσουμε στο σημείο αυτό ότι η Ελλάδα είχε πετύχει την ένταξη των Σκοπίων στον Ο.Η.Ε. με το προσωρινό όνομα Π.Γ.Δ.Μ., το οποίο παρέμεινε σε ισχύ μέχρι την υπογραφή και κύρωση της Συμφωνίας των Πρεσπών. Μετά την εφαρμογή της Συμφωνίας, το γειτονικό κράτος μετονομάστηκε σε «Βόρεια Μακεδονία» τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της χώρας. Ωστόσο, η ιθαγένεια που αποδόθηκε στους κατοίκους του κράτους ήταν «Μακεδόνας/πολίτης της Βόρειας Μακεδονίας» και η γλώσσα προσδιορίστηκε ως «μακεδονική».

Η επιλογή αυτή αφενός επιτρέπει στους Σκοπιανούς να συνεχίσουν να μονοπωλούν το όνομα της Μακεδονίας, όπως ακριβώς έκαναν και πριν την υπογραφή της Συμφωνίας. Παράλληλα έρχεται σε αντίθεση με ότι συμβαίνει σε περίπτωση κρατών με γεωγραφικό προσδιορισμό στο όνομά τους (π.χ. Νότιος Αφρική, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Νότιο Σουδάν, Ανατολικό Τιμόρ, Ισημερινή Γουινέα), όπου το όνομα του κράτους παρασύρει και το όνομα του λαού και της γλώσσας (π.χ. Οι κάτοικοι της Νότιας Αφρικής είναι Νοτιοαφρικάνοι και όχι Αφρικάνοι σκέτο, ενώ η γλώσσα τους είναι νοτιοαφρικανικά και όχι αφρικανικά!). Το σημείο αυτό αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία της Συμφωνίας, η οποία είναι αναντίρρητα προς όφελος του γειτονικού κράτους!

5) Γιατί δεν επιλέχθηκε το όνομα «Σλαβομακεδονία»;

Έχει διατυπωθεί από πολλούς η θέση ότι το όνομα «Σλαβομακεδονία» με την αντίστοιχη ιθάγενεια και γλώσσα θα μπορούσε να αποτελέσει έναν ικανοποιητικό συμβιβασμό. Ωστόσο, το όνομα αυτό δεν συζητήθηκε γιατί το απέρριπταν οι Αλβανοί των Σκοπίων! Η πληθυσμιακή αυτή ομάδα αριθμεί περίπου 500.000 ανθρώπους, δηλαδή αποτελεί το 25% του πληθυσμού της γειτονικής χώρας! Άρα, οι συντάκτες της Συμφωνίας έλαβαν υπόψη το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού της συγκεκριμένης ομάδας και το έθεσαν υπεράνω τόσο του υπόλοιπου πληθυσμού των Σκοπίων (περίπου 1.500.000) όσο και των περίπου 3.000.000 Ελλήνων Μακεδόνων!

6) Αναφέρονται οι Έλληνες Μακεδόνες και η ελληνική Μακεδονία στη Συμφωνία των Πρεσπών;

Πουθενά στη Συμφωνία των Πρεσπών δεν αναφέρονται ονομαστικά ούτε οι Έλληνες Μακεδόνες ούτε η ελληνική Μακεδονία! Οι ηγέτες τον Σκοπίων απέφυγαν μια τέτοια διατύπωση, ώστε να έχουν το δικαίωμα να μονοπωλούν το όνομα της Μακεδονίας! Η ελληνική Μακεδονία αναφέρεται αόριστα στη Συμφωνία ως «βόρεια περιοχή του πρώτου μέρους», διατύπωση που παραπέμπει σε όλο τον χώρο της Βόρειας Ελλάδας, άρα και στη Θράκη και στην Ήπειρο! Δεδομένου ότι οι κάτοικοι των Σκοπίων αποκτούν μετά την κύρωση της Συμφωνίας το όνομα «Μακεδόνες», ενώ οι Έλληνες Μακεδόνες δεν αναφέρονται πουθενά στο τελικό κείμενο, η Ελλάδα καθίσταται η πρώτη χώρα παγκοσμίως που αδιαφορεί με τόσο επιδεικτικό τρόπο για την εθνική και περιφερειακή ταυτότητα της μεγαλύτερης σε έκταση επαρχίας της, στην οποία ζει το ένα τέταρτο του πληθυσμού της!

7) Αφήνει η συμφωνία παράθυρο για τη διεκδίκηση «μακεδονικής» μειονότητας στην Ελλάδα;

Εφόσον η Συμφωνία των Πρεσπών, με την υπογραφή και της Ελλάδας, αναφέρεται σε «μακεδονική» γλώσσα, δίνεται το δικαίωμα σε Έλληνες πολίτες με σκοπιανή εθνική συνείδηση να διεκδικήσουν τη δημιουργία αντίστοιχων φορέων που θα μελετούν τη συγκεκριμένη γλώσσα. Κάτι τέτοιο έγινε ήδη αμέσως μετά την υπογραφή της Συμφωνίας με την προσπάθεια φιλοσκοπιανού σωματείου να ιδρύσει «κέντρο μακεδονικής γλώσσας στην Ελλάδα» με έδρα τη Φλώρινα. Προς το παρόν η προσπάθεια έχει ανακοπεί δικαστικά από την Επιτροπή Ελληνισμού (https://www.epitropiellinismou.gr/post/2433, τελευταία πρόσβαση στις 19/6/2024). Ωστόσο, αν ληφθεί υπόψη ότι η Συμφωνία των Πρεσπών είναι μέρος του Ελληνικού Δικαίου, το αποτέλεσμα της δικαστικής απόφασης είναι αβέβαιο! Συνεπώς, το ζήτημα της «μακεδονικής» μειονότητας εγείρεται ήδη έμμεσα μέσω της «μακεδονικής» γλώσσας, την οποία εμείς ως Ελλάδα τόσο λαθεμένα αποδεχτήκαμε!

8) Οι λαοί των δύο χωρών αποδέχτηκαν τη Συμφωνία των Πρεσπών;

Τόσο ο ελληνικός λαός όσο και ο λαός των Σκοπίων δεν αποδέχτηκαν ποτέ στη μεγάλη τους πλειοψηφία τη Συμφωνία των Πρεσπών. Στο δημοψήφισμα που διεξήχθη στα Σκόπια σημειώθηκε αποχή ύψους 60%, με αποτέλεσμα ο τότε πρωθυπουργός της χώρας να χαρακτηρίσει το δημοψήφισμα συμβουλευτικού χαρακτήρα. Ως προς την αντίδραση του ελληνικού λαού, αυτή καταδεικνύεται τόσο από τα μεγάλα συλλαλητήρια σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πισοδέρι Φλώρινας όσο και από τις δημοσκοπήσεις, στις οποίες το ποσοστό αντίθεσης στη Συμφωνία των Πρεσπών άγγιζε το 70% (https://www.epitropiellinismou.gr/post/2990, τελευταία πρόσβαση στις 19/6/2024). Όπως σημειώνει ο συγγραφέας Σάκης Μουμτζής σε άρθρο του στις 21/5/2024 στην Καθημερινή η Συμφωνία των Πρεσπών «δεν εξέφραζε ένα πλειοψηφικό ρεύμα στις δύο κοινωνίες. Ήταν μια συμφωνία κορυφής με αποκλειστικό σκοπό την ένταξη της τότε FYROM στο ΝΑΤΟ. Διότι μια συμφωνία η οποία αποτελεί το αίτημα της πλειοψηφίας των πολιτών και στις δύο χώρες, πολύ δύσκολα υπονομεύεται, πολύ δε περισσότερο ανατρέπεται».

9) Εφαρμόζουν τα Σκόπια τη Συμφωνία των Πρεσπών;

Μέχρι την ώρα συγγραφής αυτού του κειμένου, η Επιτροπή Ελληνισμού είχε καταγράψει 416 παραβιάσεις της Συμφωνίας (https://www.epitropiellinismou.gr/post/2261, τελευταία πρόσβαση στος 19/6/2024). Δυστυχώς, το έργο που επιτελεί η Επιτροπή Ελληνισμού ως προς την παρακολούθηση της Συμφωνίας δεν πραγματοποιήθηκε – ως όφειλε- ποτέ συστηματικά από το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών! Επιπλέον, όπως σημείωσε ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Σταύρος Λυγερός σε τηλεοπτική του παρουσίαση στο κανάλι Kontra (https://www.youtube.com/watch?v=u0eWGwzTj1k, τελευταία πρόσβαση στις 19/6/2024), οι παραβιάσεις της Συμφωνίας σημειώνονταν και από την κυβέρνηση Ζάεφ, απλά με έναν πιο «κομψό» τρόπο, ενώ συνεχίζονται από την νέα εθνικιστική κυβέρνηση του γειτονικού κράτους με πιο απροκάλυπτο τρόπο.

10) Μπορεί να καταργηθεί η Συμφωνία των Πρεσπών;

Οι συντάκτες της Συμφωνίας κατέστησαν ιδιαίτερα δύσκολη τη καταγγελία ή την λύση της. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι επίμαχες διατάξεις σχετικά με το όνομα, την ιθαγένεια και τη γλώσσα είναι όχι απλά αμετάκλητες, αλλά «μη τροποποιήσιμες». Επομένως, ακόμη και σε περίπτωση καταγγελίας της Συμφωνίας το όνομα «Βόρεια Μακεδονία», η ιθαγένεια «Μακεδόνας» και η «μακεδονική» γλώσσα είναι εξαιρετικά δύσκολο έως αδύνατο να αλλάξουν! Ταυτόχρονα, σε περίπτωση καταγγελίας της Συμφωνίας ελλοχεύει ο κίνδυνος επιστροφής του γειτονικού κράτους στο όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας», με αποτέλεσμα η Ελλάδα να απολέσει ίσως το μοναδικό της «πλεονέκτημα» από τη διαπραγμάτευση με τα Σκόπια! Πάγιο αίτημα αποτελεί η αναθεώρηση της Συμφωνίας, γεγονός όμως που απαιτεί αντίστοιχη πολιτική βούληση και τεράστιο διπλωματικό κεφάλαιο!

Αντί λοιπόν των πανηγυρισμών και των βραβεύσεων που έλαβαν χώρα τις προηγούμενες ημέρες στην Αθήνα, κλείνω το κείμενο αυτό με πολύ προβληματισμό, αντιγράφοντας μερικές φράσεις από το βιβλίο των συγγραφέων Συρίγου και Χατζηβασιλείου (σελ. 87), οι οποίες γράφτηκαν προφητικά το 2019 και περιγράφουν με αρκετή ακρίβεια όσα συμβαίνουν έξι χρόνια μετά.

«Οι Έλληνες Μακεδόνες αισθάνονται ότι το ίδιο το κράτος τους δεν μεριμνά για την ταυτότητά τους, κάτι το πραγματικά δηλητηριώδες σε μια κοινωνία. Με τον τρόπο αυτό, η Συμφωνία των Πρεσπών, δυστυχώς, είναι πολύ πιθανόν να προκαλέσει μια τεράστια έκρηξη εθνικισμού μέσα στην Ελλάδα. Θα είναι κροκοδείλια τα δάκρυα των υποστηρικτών της Συμφωνίας – και θα είναι υποκριτική η αγανάκτησή τους για την εξέλιξη αυτή- όταν τούτο συμβεί. Γιατί αυτοί θα το έχουν προκαλέσει»!

Αντικαθιστώντας τον όρο «εθνικισμός» με τη φράση «δίκαιη πατριωτική αγανάκτηση», αντί άλλων ευχών για τα «γενέθλια» των έξι χρόνων από την υπογραφή της Συμφωνίας, εύχομαι να αγωνιστούμε όλοι ενάντια στη Συμφωνία των Πρεσπών με όπλα τη μελέτη της ιστορίας, την ενημέρωση για τις τρέχουσες εξελίξεις και τη διαρκή εγρήγορση!