«1974 & 1944: Η Αθήνα γιορτάζει την ελευθερία της»: Το πλούσιο πρόγραμμα των επετειακών εκδηλώσεων

Οι επετειακές εκδηλώσεις του Δήμου Αθηναίων με τίτλο «1974 & 1944: Η Αθήνα γιορτάζει την ελευθερία της» που ξεκίνησαν με μεγάλη επιτυχία τον περασμένο Ιούνιο προσελκύοντας πλήθος Αθηναίων και επισκεπτών καθ’όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού συνεχίζονται δυναμικά με πολυάριθμα ραντεβού έως και τον Νοέμβριο. Το πρόγραμμα που τιμά παράλληλα δύο σημαντικές επετείους για την Αθήνα, το 1944 και τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης από τη γερμανική κατοχή και το 1974 και τα 50 χρόνια από την αποκατάσταση της δημοκρατίας μετά την επταετή δικτατορία, απλώνει ένα πλήθος πολιτιστικών και εκπαιδευτικών δράσεων στο κέντρο της πόλης και τις γειτονιές της. Εκθέσεις, συζητήσεις, μουσική, χορός, θέατρο, ιστορικές και θεατρικές διαδρομές, τέχνη στον δημόσιο χώρο και προβολές, σε σχεδιασμό και υλοποίηση από τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) και την Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων σε συνεργασία με φορείς του Δήμου Αθηναίων και άλλους φορείς, έρχονται ως ένα μεγάλο αφιέρωμα στην ιστορική μνήμη της πόλης.

Επίκεντρο των εορταστικών εκδηλώσεων του Δήμου Αθηναίων αποτελεί η μεγάλη ιστορική έκθεση «1974 & 1944: Η Αθήνα γιορτάζει την ελευθερία της» που φιλοξενείται στο Κέντρο Τεχνών του ΟΠΑΝΔΑ στο Πάρκο Ελευθερίας έως και τις 28 Οκτωβρίου. Καθημερινά, με ελεύθερη είσοδο, οι επισκέπτες ανακαλύπτουν περισσότερα από 500 τεκμήρια, ανάμεσά τους σπάνιες φωτογραφίες, οπτικοακουστικό υλικό, έγγραφα, εφημερίδες, αφίσες, έργα τέχνης, προκηρύξεις, προσωπικά αντικείμενα και πλούσιο αρχειακό υλικό που αφηγούνται τη χαρά, την ελπίδα αλλά και την αγωνία που μοιράστηκαν οι Αθηναίοι κατά τις γιορτινές ημέρες του ’44 και του ’74. Κάθε Πέμπτη, οι ενήλικες επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν την έκθεση μέσα από απογευματινές ξεναγήσεις με ελεύθερη είσοδο (για περιορισμένο αριθμό επισκεπτών και με απαραίτητη προκράτηση), ενώ καθημερινά πραγματοποιούνται δωρεάν ξεναγήσεις σχολικών ομάδων Γυμνασίου και Λυκείου με στόχο την καλλιέργεια στους μαθητές και τις μαθήτριες της ιστορικής συνείδησης και μνήμης σε σχέση με τις δύο αυτές επετείους-ορόσημα. Η ιστορική έκθεση σχεδιάζεται και υλοποιείται από την Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων σε συνεργασία με τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και το Ιστορικό Αρχείο Δήμου Αθηναίων, με την υποστήριξη του Αρχείου της ΕΡΤ.

Παράλληλα, στο πλαίσιο της έκθεσης, τον Οκτώβριο θα πραγματοποιηθεί στον εσωτερικό και στον προαύλιο χώρο του Κέντρου Τεχνών το ένθετο χορού με τίτλο «Η Αθήνα χορεύει την ελευθερία της» που έχει στόχο να αποτελέσει, μεταξύ άλλων, ένα διευρυμένο μέσο σύνδεσης των επισκεπτών με την έκθεση. Τα site-specific χορευτικά έργα «Φεύγουν» (Prolet OCD, 13/10), «The possibility of democracy - Η δυνατότητα της δημοκρατίας» (Creo Dance Company, 19/10), «Re-Volver» (Κατερίνα Δελακούρα, 20/10), «Frē-o-dōm» (Χρυσάνθη Μπαδέκα / ΜΟΖ, 26/10) και «Άρθρο3» (Ελιάν Ρουμιέ, 27/10) επιλέχθηκαν μεταξύ πολλών και ποιοτικών προτάσεων έπειτα από το σχετικό open call που απηύθυνε η Τεχνόπολη σε επαγγελματικές ομάδες, χορογράφους και δημιουργούς σύγχρονου χορού τον Ιούλιο.

Μια διαφορετική ματιά στα σκοτεινά χρόνια της κατοχής προσφέρει η έκθεση κόμικς «Ένα γλυκό ξημέρωμα-14 ιστορίες για την Αθήνα της κατοχής» που φιλοξενείται στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων (αίθουσα Νέοι Φούρνοι) έως τις 17 Σεπτεμβρίου. Δεκατέσσερις Έλληνες δημιουργοί κόμικς αποπειρώνται να προσεγγίσουν και να αποδώσουν τη θλιβερή εκείνη εποχή μέσα από 14 έργα βασισμένα σε πραγματικά ή μυθοπλαστικά γεγονότα. Η Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων παρουσιάζει την εικαστική έκθεση «Η Αποκατάσταση της αισιοδοξίας» (κτίριο Β) από τις 26 Σεπτεμβρίου έως 3 Νοεμβρίου. Το σκεπτικό της διαπνέεται από το δίπολο δημοκρατία/διάλογος και με κύριο κορμό τα έργα των μονίμων συλλογών- καλλιτεχνών που με το έργο τους ήταν παρόντες συνειδητά και αδιαμεσολάβητα στις πιο σκοτεινές περιόδους, οι επιμελητές εντάσσουν στην έκθεση καλλιτέχνες με σύγχρονες εικαστικές προτάσεις αποπειρώντας να προσδώσουν μια διαφορετική αίσθηση στη θεματική της. Έργα ζωγραφικής, χαρακτικής, γλυπτικής, σχέδια και κατασκευές αντανακλούν τη σύγχρονη ιστορία και φέρνουν στο φως έννοιες που την έχουν διαμορφώσει. Η έκθεση πλαισιώνεται από πολλές παράλληλες δράσεις ως μέσο διασύνδεσης του κοινού με την έκθεση. Ενδεικτικά, την 1^η Νοεμβρίου, σπουδαστές της Κρατικής Σχολής Ορχηστικής Τέχνης θα παρουσιάσουν μια site-specific χορευτική επιτέλεση, έναν «διάλογο» ανάμεσα στον χορό και στα έργα της έκθεσης, ενώ στις 2 Νοεμβρίου η Χορωδία του Δήμου Αθηναίων θα τραγουδήσει γνωστές και αγαπημένες μελωδίες. Στην Πινακοθήκη (κτίριο Α) έρχεται και η ομαδική έκθεση «Δημοκρατία και συγκρούσεις», από τις 3 Οκτωβρίου έως τις 17 Νοεμβρίου. Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες προβληματίζουν και προβληματίζονται για το νόημα της δημοκρατίας, της σύγκρουσης, αλλά και της βίας, με αφετηρία τα 50 χρόνια από την επιστροφή της δημοκρατίας στη χώρα μας και τις συγκρούσεις που την σηματοδότησαν.

Το Πάρκο Ελευθερίας συνεχίζει να φιλοξενεί μεγάλο μέρος ανοιχτών συζητήσεων προς το κοινό. Στις 25 Σεπτεμβρίου «ζωντανεύουν» οι ιστορίες της «Οδού Σόλωνος» μέσα από την παρουσίαση του ομότιτλου βιβλίου της Νίκης Τρουλλινού, η συζήτηση για το φύλο και τη σεξουαλικότητα στην περίοδο της μεταπολίτευσης με τίτλο «Έξω το κράτος από τα κρεββάτια μας: Επιθυμίες, αντιστάσεις στη Μεταπολιτευτική Ελλάδα» θα πραγματοποιηθεί στις 14 Οκτωβρίου, ενώ στις 6 Νοεμβρίου συζητάμε για την «Ευρώπη της αλληλεγγύης 1967-1974» στον αντιδικτατορικό αγώνα. Στο Μουσείο Μαρία Κάλλας στις 8 Οκτωβρίου, στην εκδήλωση «1974 & 1944: Πώς το Θέατρο έζησε την Ιστορία (του)», διακεκριμένοι ιστορικοί θεατρολόγοι «συνομιλούν» με θεατρικά κείμενα που σκιαγραφούν τις περιόδους γύρω από το ‘44 και το ’74, τα οποία θα ερμηνεύσουν ταλαντούχοι ηθοποιοί, ενώ στις 22 Οκτωβρίου, μία ημερίδα για το ζήτημα της συμμετοχής των γυναικών στην Αντίσταση διοργανώνεται στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων (κτίριο INNOVATHENS). Στις 23 Οκτωβρίου στο Πολιτιστικό Κέντρο Συλλόγου Εργαζομένων ΟΤΕ αναδεικνύεται ο τόπος μνήμης και μαρτυρίου των κτιρίων-κρατητηρίων της Οδού Ελπίδος, ενώ στις 13 Νοεμβρίου στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων (Αμφιθέατρο Αντώνης Τρίτσης) συζητάμε για τον εκδημοκρατισμό και την αποδημοκρατικοποίηση, τις σύγχρονες ευρωπαϊκές πολιτικές, τις κοινωνικές διεκδικήσεις και την Αριστερά στην εκδήλωση με τίτλο «Η Δημοκρατία σήμερα: Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία, 50 χρόνια μετά».

Δύο από τα μεγαλύτερα θέατρα του Δήμου Αθηναίων, καθώς και μερικά από τα Πολιτιστικά του Κέντρα φιλοξενούν τον Οκτώβριο το πρόγραμμα των συναυλιακών και μουσικών εκδηλώσεων. Η όπερα «Φιντέλιο» του Μπετόβεν, σε διοργάνωση του ΟΠΑΝΔΑ, ανεβαίνει στο «Ολύμπια Δημοτικό Μουσικό Θέατρο “Μαρία Κάλλας”» στις 12 Οκτωβρίου στην ελληνική γλώσσα, στο ίδιο ακριβώς λιμπρέτο με τα συμβολικά μηνύματα που είχε τραγουδήσει στο Ηρώδειο τον Αύγουστο του ‘44 η νεαρή τότε Μαρία Κάλλας, λίγους μόλις μήνες πριν την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Αθήνα. Το έργο παρουσιάζεται σε μουσική διεύθυνση Κωνσταντίνου Τερζάκη, με τη συμμετοχή της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ και τη Χορωδία του Δήμου Αθηναίων και τη μεσόφωνο Μαίρη-Έλεν Νέζη στον πρωταγωνιστικό ρόλο της Λεονόρε (είσοδος ελεύθερη με απαραίτητα δελτία εισόδου).

H μεγάλη συναυλία «Τίποτα δεν πάει χαμένο: 50 χρόνια τραγούδια για έναν καλύτερο κόσμο» έρχεται στις 15 Οκτωβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Λυκαβηττού, σε διοργάνωση της Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων (προπώληση εισιτηρίων στο more.com). Στο μουσικό αφιέρωμα σε αγαπημένα τραγούδια που σημάδεψαν την εποχή της μεταπολίτευσης συμμετέχουν εκπρόσωποι τριών γενιών ερμηνευτών (Σπύρος Γραμμένος, Φοίβος Δεληβοριάς, Μανώλης Μητσιάς, Γιώργος Νταλάρας, Μαρία Παπαγεωργίου, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Μίλτος Πασχαλίδης, Μαρία Φαραντούρη), σε καλλιτεχνική επιμέλεια Οδυσσέα Ιωάννου. Ακόμα, στις 18 Οκτωβρίου το Πολιτιστικό Κέντρο Συλλόγου Εργαζομένων ΟΤΕ παρουσιάζει ένα μουσικό αφιέρωμα στα αντάρτικα τραγούδια, ενώ στις 19 Οκτωβρίου στο Πολιτιστικό Κέντρο Μελίνα η μουσική ομάδα «Παραπεταμένοι» θυμάται τα ρεμπέτικα της κατοχής.

Τρεις θεατρικές παραστάσεις διαφορετικής θεματικής και προσέγγισης εμπλουτίζουν το πρόγραμμα των επετειακών εκδηλώσεων, προσφέροντας στο κοινό πολυδιάστατες εμπειρίες. Πρόκειται για την performance «Σκίτσα Κοραή 4, 1941-1944» σε δραματουργία Ακύλλα Καραζήση, ένα ηχητικό/οπτικό τοπίο στο υπόγειο της Κοραή 4 από μια ομάδα αποφοίτων της Δραματικής Σχολής του Ωδείου Αθηνών (5-6 & 12-13 Οκτωβρίου, Χώρος Ιστορικής Μνήμης «Κοραή 4»), τα «Μαγικά Βουνά» από την ομάδα Elephas Tiliensis που μιλούν για την ιστορία του αντάρτικου θεάτρου κατά την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης (5 Οκτωβρίου, Πάρκο Ελευθερίας), καθώς και την παράσταση «Όταν έφυγαν τ’ αγάλματα» από την ομάδα Ανεμόμυλοι για μαθητές σχολείων του Δήμου Αθηναίων ηλικίας 6-11 ετών (15-18 & 22-25 Οκτωβρίου, Πολυχώρος Άννα & Μαρία Καλουτά).

Ιστορικές και θεατρικές διαδρομές με ελεύθερη συμμετοχή πραγματοποιούνται σε χαρακτηριστικά τοπόσημα και γειτονιές της πόλης, προσφέροντας ένα ταξίδι στον χρόνο, στη συλλογική μνήμη και σε μια άλλη Αθήνα. Στην ιστορική διαδρομή «Στον δρόμο για την ελευθερία» των ΑΣΚΙ που επαναλαμβάνεται στις 22 Σεπτεμβρίου, με αφετηρία το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, περπατάμε σε εμβληματικά τοπόσημα που συνδέονται με την Αθήνα της χούντας και τον αντιδικτατορικό αγώνα. Ο συγγραφέας-ερευνητής Κωνσταντίνος Κυρίμης μας ξεναγεί στα «Καταφύγια της Αθήνας» του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στις 5 & 19 Οκτωβρίου (σημείο συνάντησης Πεζόδρομος Κοραή), ενώ η θεατρική ομάδα Ανεμόμυλοι μας συστήνει το «Άγνωστο Δουργούτι» στις 6, 13 & 20 Οκτωβρίου, αλλά και τα «Άγνωστα Πετράλωνα» της κατοχής και της αντίστασης στις 20, 27 Οκτωβρίου & 3 Νοεμβρίου.

Στις 12 Οκτωβρίου περπατάμε στην 1^η Δημοτική Κοινότητα ακολουθώντας την ιστορική διαδρομή «Σαμποτάζ και διαδηλώσεις στην κατοχική Αθήνα» με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη, ενώ αργότερα, το απόγευμα της ίδιας μέρας, βρισκόμαστε στο Γ’ Νεκροταφείο Αθηνών, στην ιδιαίτερη ιστορική διαδρομή-εκδήλωση μνήμης με τίτλο «Όσοι δεν πρόλαβαν», μια διαδρομή μόνιμου χαρακτήρα στον τόπο ταφής εκτελεσθέντων και θυμάτων που ανασύρει μνήμες για τα γεγονότα, την κατοχή, την αντίσταση και τον μεγάλο λιμό του χειμώνα του ‘41-‘42. Στις 19 Οκτωβρίου ανακαλύπτουμε το «Παγκράτι στα χρόνια της κατοχής» με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη, ενώ στις 2 Νοεμβρίου τρεις θεατρικοί ξεναγοί της ομάδας Ανεμόμυλοι ετοιμάζουν την «Ξενάγηση για ενήλικες στον χώρο μνήμης 1941-1944, Κοραή 4».

Φέρνοντας την τέχνη στον δημόσιο χώρο, πολιτικοί και πολίτες συγκεντρώνονται στις 25 Σεπτεμβρίου στην Πλατεία Κοτζιά και διαβάζουν αρχαία κείμενα σε έναν αναστοχασμό της καταγωγικής μήτρας του Εμφυλίου, των καταστροφικών επιφαινομένων του και της υπέρβασής του, στην performance «Η πόλη των Αθηνών συναντά τον Οιδίποδα» σε δραματουργία-σκηνοθεσία Γιάννη Καλαβριανού.

Οι δωρεάν προβολές του φθινοπώρου περιλαμβάνουν μια πλούσια επιλογή από ντοκιμαντέρ που σπάνια εμφανίζονται στη μεγάλη οθόνη. To σπουδαίο ντοκιμαντέρ του Μιχάλη Κακογιάννη «Αττίλας 74 – 50 χρόνια από την τουρκική εισβολή» (1975, 103’) που αποτελεί την προσωπική μαρτυρία του σκηνοθέτη για την κυπριακή τραγωδία προβάλλεται στις 17 Σεπτεμβρίου στον προαύλιο χώρο του Athens Book Space, ενώ οι «Μαρτυρίες» του Νίκου Καβουκίδη (1975, 100’), ένα χρονικό που συνδέει τις φοιτητικές και λαϊκές κινητοποιήσεις στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης με τον αντιδικτατορικό αγώνα ακολουθούν στις 20 Σεπτεμβρίου, στο πλαίσιο του κινηματογραφικού αφιερώματος για τα 50 χρόνια από τη μεταπολίτευση.

Στις 11 Οκτωβρίου, στο Athens Book Space θα προβληθούν επίσης το ντοκιμαντέρ του Χρύσανθου Κωνσταντινίδη «Με καρδιά από τόλμη γεμάτη - Πρόσκοποι στην Κατοχή» (2020, 50’) που προβάλλει μαρτυρίες και πρωτογενές υλικό για την δράση των Ομάδων Προσκόπων κατά τη διάρκεια της κατοχής, καθώς και οι «Παρτιζάνοι των Αθηνών» (2018, 72’), ένα ντοκιμαντέρ για την ΕΑΜική Αντίσταση την περίοδο της κατοχής στην Αθήνα, σε σκηνοθεσία Ξενοφώντα Βαρδαρού και Γιάννη Ξύδα. Από τις 2 έως τις 23 Οκτωβρίου επιλεγμένα επεισόδια από τη σειρά ντοκιμαντέρ «Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης» του αρχείου της ΕΡΤ, μία από τις σημαντικότερες παραγωγές για την περίοδο της κατοχής στην Ελλάδα, θα προβάλλονται στα Κέντρα Δημιουργικής Μάθησης στις γειτονιές του Δήμου Αθηναίων, ενώ στις 30 Οκτωβρίου στην Πλατεία Μπλόκου Δουργουτίου, το ντοκιμαντέρ του Δημήτρη Μπαβέλλα «Dourgouti Town» (2024, 89’) μας γυρνά στο Δουργούτι, στο παρελθόν, το παρόν αλλά και το αβέβαιο μέλλον του λαϊκού αυτού συνοικισμού, στη σημερινή περιοχή του Νέου Κόσμου.

Τέλος, οι εκδηλώσεις εμπλουτίζονται με εκπαιδευτικές δράσεις που έχουν στόχο να φέρουν σε επαφή τις νεότερες γενιές με τις ιστορικές στιγμές του ’44 και του ’74. Δράσεις για σχολεία διοργανώνονται από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων «Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία», παράλληλα με τις περιηγήσεις για μαθητικές ομάδες με τη Monumenta σε σημεία που συνδέονται με τα χρόνια της γερμανικής κατοχής αλλά και σε κτίρια συνυφασμένα με τα χρόνια της δικτατορίας. Ακόμα, στις 28 Σεπτεμβρίου το Πάρκο Ελευθερίας γεμίζει με διαδραστικά προγράμματα εμπνευσμένα από τους επετειακούς εορτασμούς για οικογένειες και παιδιά 6-12 ετών, ενώ από τα τέλη Σεπτεμβρίου η σειρά μίνι βίντεο-συνεντεύξεων με τίτλο «Οι γενιές συνομιλούν: Οι έφηβες και οι έφηβοι ρωτούν τους αντιστασιακούς της χούντας» θα είναι διαθέσιμη στα social media του cultureisathens.gr.