Έρευνες ξεκινούν 4 Έλληνες επιστήμονες για νόσο Αλτσχάιμερ και παράλυση – 3 υποσχόμενα φάρμακα

Photo: Shutterstock

Τριπλό «χτύπημα» σε ισάριθμα νοσήματα που αποτελούν μείζονα προβλήματα της δημόσιας υγείας επιχειρεί ομάδα καταξιωμένων επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Ίδρυμα Τεχνολογίας Έρευνας (ΙΤΕ) στο Ηράκλειο σε συνεργασία με το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών στην Αθήνα.

Η νόσος Αλτσχάιμερ, η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια και το τραύμα στον νωτιαίο μυελό, όλα νοσήματα με βαθύ αποτύπωμα στην υγεία, την κοινωνία και την οικονομία, βρίσκονται επί μακρόν στο ερευνητικό τους στόχαστρο αλλά πλέον η φαρέτρα τους περιέχει πιθανά θεραπευτικά βέλη: δύο μελλοντικά φάρμακα και μία κυτταρική θεραπεία, για τα οποία δρομολογούνται κλινικές μελέτες στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Την επίμονη ομάδα απαρτίζουν οι Καθηγητές Φαρμακολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), Αχιλλέας Γραβάνης και Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, ο Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Επιστήμης και Μηχανικής Υλικών, Δημήτρης Τζεράνης και η Διευθύντρια Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ), Θεοδώρα Καλογεροπούλου.

Οι Έλληνες επιστήμονες είναι αφοσιωμένοι στη νευροαναγεννητική ιατρική και την εμβιομηχανική του νευρικού ιστού από το 2004. Είκοσι χρόνια μετά οι ερευνητικοί τους κόποι αποδίδουν καρπούς.

«Η χώρα μας διαθέτει κάποιες ερευνητικές ομάδες εξαιρετικής ποιότητας που μπορούν να διεκδικήσουν ανταγωνιστικές θέσεις στο διεθνές επιστημονικό πεδίο. Η δική μας ομάδα προσπαθεί προς αυτή την κατεύθυνση. Ο πυρήνας μας πλαισιώθηκε και από άλλους συνεργαζόμενους καταξιωμένους και νέους επιστήμονες καθώς και από πολλούς μεταδιδακτορικούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές σε αυτές τις δύο δεκαετίες. Φιλοδοξία μας ήταν και είναι να προσφέρουμε καινοτόμες θεραπευτικές προσεγγίσεις σημαντικών νοσημάτων που σήμερα δεν έχουν θεραπεία. Για αυτό εστιάσαμε εξαρχής σε ασθένειες που αποτελούσαν προκλήσεις για το πεδίο της Δημόσιας Υγείας διεθνώς. Το 2004, που ξεκινήσαμε, ήταν απόλυτη η ένδεια στο θεραπευτικό πεδίο για τη νόσο Αλτσχάιμερ και άλλα νευροεκφυλιστικά νοσήματα. Και ταυτόχρονα, ήταν ορατό το κύμα της «πανδημίας» που θα προκαλούσε η νόσος Αλτσχάιμερ που αποτελεί την πιο συχνή αιτία άνοιας. Παγκοσμίως υπάρχουν πάνω από 60 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν με άνοια, αριθμός που θα αυξηθεί δραματικά στο μέλλον λόγω της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στόχος μας ήταν να βοηθήσουμε αυτόν τον τεράστιο αριθμό ασθενών, αλλά και τους φροντιστές τους» λέει μιλώντας στο ΘΕΜΑ, ο καθηγητής, κ. Γραβάνης.

Ξεκινώντας από τη δυσχερή αφετηρία ότι δεν είναι γνωστό τι προκαλεί την εκφύλιση και συνεπώς δεν είναι εφικτό να σχεδιαστούν θεραπείες που θα ελέγξουν ή και θα αναστρέψουν τη νόσο, η επιστημονική ομάδα έθεσε ως στόχο τη θεραπεία των συμπτωμάτων που προκαλεί η εκφύλιση.

Η μάχη με τα νευροεκφυλιστικά νοσήματα

«Για παράδειγμα στη νόσο Αλτσχάιμερ σχεδιάσαμε πολυδύναμα συνθετικά μόρια που έχουν συγχρόνως α) νευροπροστατευτική δράση αναστέλλοντας τον θάνατο των νευρώνων, β) αντί-νευροφλεγμονώδη δράση περιορίζοντας τη διέγερση της εγκεφαλικής μικρογλοίας, και γ) νευροαναγεννητική δράση προάγοντας την ανάπτυξη νέων νευρώνων από τα εγκεφαλικά νευρικά βλαστικά κύτταρα» λέει ο κ. Γραβάνης.

Οι τελευταίες δημοσιεύσεις της ομάδας έγιναν πρόσφατα στα επιστημονικά περιοδικά Molecular Psychiatry και Glia και αφορούσαν στη σημαντική ευεργετική δράση της συνθετικής μικρονευροτροφίνης BNN27. Η χορήγησή της μείωσε σημαντικά το φορτίο του νευροτοξικού αμυλοειδούς-β στον εγκέφαλο των ζώων (σημειώνεται πως το β-αμυλοειδές σχετίζεται με την εκφύλιση των νευρώνων), ενίσχυσε την ανάπτυξη νέων φυσιολογικών νευρώνων, αποκατέστησε τη λειτουργία των νευρωνικών συνάψεων, ενώ συγχρόνως μείωσε τη νευροφλεγμονή, οδηγώντας σε σημαντική αποκατάσταση των γνωστικών λειτουργιών και της μνήμης των πειραματοζώων.

Εκτός από το μόριο BNN27, η ομάδα των ερευνητών έχει αναπτύξει επίσης μια σειρά συνθετικών ουσιών που μιμούνται τις ενδογενείς Νευροτροφίνες, ουσίες εξαιρετικά σημαντικές στην προστασία και εύρυθμη λειτουργία του εγκεφάλου, οι οποίες ελαττώνονται σε όλες σχεδόν τις νευροεκφυλιστικές νόσους. Μία εξ αυτών θεωρείται πολλά υποσχόμενη θεραπεία για τη διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, η οποία αποτελεί την κύρια αιτία απώλειας της όρασης σε περίπου 40 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Και για αυτό το φάρμακο η κλινική αξιολόγηση είναι προ των πυλών, καθώς η spinoff εταιρεία BioNature του Πανεπιστημίου Κρήτης και του ΙΤΕ έχει υπογράψει συμφωνία με την ευρωπαϊκή φαρμακευτική εταιρεία Novaliq.

«Τώρα σχεδιάζονται οι κλινικές μελέτες σε συνεργασία με διεθνείς φαρμακευτικές εταιρίες. Μέσα στα επόμενα δύο χρόνια αναμένεται να ξεκινήσουν οι κλινικές δοκιμές σε ασθενείς στις ΗΠΑ, αρχικά. Με βάση τον σχεδιασμό, το 2028 θα έχουμε τα πρώτα αποτελέσματα» περιγράφει με ενθουσιασμό ο κ. Γραβάνης, που έχει αφιερώσει δεκαετίες στην έρευνα και την διδασκαλία.

Η πρόκληση του τραύματος και της παράλυσης

Η ερευνητική ομάδα στην Κρήτη από το 2016 εστιάζει επίσης στη θεραπεία του τραύματος του νωτιαίου μυελού και της αναστροφής της συνεπαγόμενης παράλυσης. Έπειτα από 8 χρόνια έρευνας ανέπτυξε νευροεμφύτευμα, του οποίου η μεταμόσχευση στον τραυματισμένο νωτιαίο μυελό επίμυων οδήγησε σε πολύ σημαντική αναστροφή της παράλυσης και της λειτουργίας του νωτιαίου μυελού.

«Τα αποτελέσματα της μελέτης μας δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό npj Regenerative Medicine, και είμαστε ιδιαίτερα περήφανοι για αυτό. Το νευροεμφύτευμα αποτελείται από ένα τρισδιάστατο ικρίωμα κολλαγόνου, μέσα στο οποίο φιλοξενούνται νευρικά βλαστικά κύτταρα. Για να προχωρήσουμε στην ανάπτυξη και την κλινική εφαρμογή του νευροεμφυτεύματος που θα επιτρέψουν τη θεραπεία της παράλυσης ατόμων με τραυματισμό στον νωτιαίο μυελό, ιδρύσαμε μια ακόμη spinoff εταιρία, την ReNeuroCell Therapeutics η οποία συνεργάζεται με την αμερικανική εταιρεία NeuroCords και την ελληνική φαρμακευτική εταιρεία Uni Pharma» λέει ο κ. Γραβάνης. Επιπλέον, η ερευνητική ομάδα δραστηριοποιείται και στην ανάπτυξη νέων μεθόδων μεταφοράς φαρμάκων γονιδιακής, πρωτεϊνικής ή κυτταρικής φύσης στον εγκέφαλο με την βοήθεια μιας νέας γενιάς μαλακών ιατρικών νανορομπότ (χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας).

«Η διαδικασία ανάπτυξης νέων πρωτότυπων φαρμάκων έχει μεγάλο επιχειρηματικό ρίσκο, είναι ιδιαίτερα χρονοβόρα (ίσως και 20 χρόνια μετά την αρχική σύλληψη της ιδέας), αλλά η προσπάθεια αξίζει τόσο ιατρικά προς όφελος των ασθενών όσο και οικονομικά για τη χώρα» επισημαίνει ο κ. Γραβάνης, ερωτηθείς από το ΘΕΜΑ αν είχε σταθμίσει το κόστος και το όφελος αυτής της μακράς ερευνητικής διαδρομής, στο ξεκίνημά της το 2004. «Η έρευνα δεν έχει προθεσμίες, μόνο όραμα και προσήλωση στη θεραπεία και στους ασθενείς. Προσωπικά αισθάνομαι ότι οφείλω να επικοινωνώ το αποτέλεσμα της έρευνας μας στους πολίτες γιατί αυτή υποστηρίζεται με τα χρήματά τους» λέει ο καθηγητής.

Καταλήγοντας αναφέρει με έμφαση πως «η Ελλάδα μόνο κερδισμένη θα βγει αν επενδύσει στην έρευνα», και ζητεί από την πολιτεία να ενισχύσει τις ερευνητικές ομάδες και να τις συνδέσει με τα Πανεπιστήμια και τη φαρμακοβιομηχανία «για να αναπτυχθούν προϊόντα, φάρμακα και θεραπείες υψηλής προστιθέμενης αξίας, να αλλάξει το παραγωγικό μοντέλο της χώρας και να παραμείνουν ή να επαναπατριστούν τα πολύτιμα επιστημονικά μυαλά της χώρας».

ygeiamou.gr