Ναυπάκτου: Σωτηρία καί θάνατος τῆς ψυχῆς

«τί γάρ ὠφελήσει ἄνθρωπον ἐάν κερδήσῃ τόν κόσμον ὅλον

καί ζημιωθῇ τήν ψυχήν αὐτοῦ;» (Μάρκ. η', 36)

Ἀγαπητοί ἀδελφοί,

Στήν Ἁγία Γραφή, ὑπάρχουν δύο σημασίες τῆς λέξεως «ψυχή». Ἄλλοτε μέ τήν λέξη ψυχή χαρακτηρίζεται «τό πνευματικό στοιχεῖο τῆς ὑπάρξεώς μας» καί ἄλλοτε χρησιμοποιεῖται μέ τήν βιβλική ἔννοια τῆς ζωῆς. Αὐτή ἡ διπλῆ σημασία τῆς ψυχῆς φαίνεται στό ἀκόλουθο κείμενο: «Ὅς γάρ ἄν θέλῃ τήν ψυχήν αὑτοῦ σῶσαι ἀπολέσει αὐτήν· ὅς δ᾿ ἄν ἀπολέσῃ τήν ἑαυτοῦ ψυχήν ἕνεκεν ἐμοῦ καί τοῦ εὐαγγελίου, οὗτος σώσει αὐτήν. τί γάρ ὠφελήσει ἄνθρωπον ἐάν κερδήσῃ τόν κόσμον ὅλον, καί ζημιωθῇ τήν ψυχήν αὑτοῦ;» (Μάρκ. η', 35-36). Αὐτή ἡ διπλῆ ἔννοια τῆς λέξεως «ψυχή» δείχνει ἕναν ἐσωτερικό σύνδεσμο μεταξύ τῆς ψυχῆς καί τῆς ζωῆς.

Κατά τούς ἁγίους Πατέρας τό κατ᾿ εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου ἀναφέρεται στήν ψυχή, πού εἶναι «λογική καί νοερά» ἤ ἀκόμα ἀναφέρεται στίς δυνάμεις τῆς ψυχῆς, ἰδιαίτερα στόν νοῦ καί στόν λόγο, πού σχετίζονται περισσότερο μέ τό κατ᾿ εἰκόνα τοῦ Θεοῦ. Ἀλλά, ὅμως, ἡ ψυχή συνδέεται στενά μέ τό σῶμα. Ὅπως ὁ Θεός εἶναι πανταχοῦ παρών σέ ὅλη τήν κτίση, ἔτσι καί ἡ ψυχή μέ τίς ἐνέργειές της βρίσκεται σέ ὅλο τό σῶμα. Καί ὅπως ὁ Θεός διά τῆς ἐνεργείας Του συνέχει καί ζωοποιεῖ τόν κόσμο, ἔτσι καί ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου συνέχει καί ζωοποιεῖ τό συνημμένο σῶμα. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς διδάσκει ὅτι τό κατ᾿ εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἰσχυρότερο ἀπό τό κατ᾿ εἰκόνα τῶν ἀγγέλων, γιατί ζωοποιεῖ τό συνημμένο σῶμα.

Γι᾿ αὐτό ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, βλέποντας τόν νεκρό ἄνθρωπο, ψάλλει: «Θρηνῶ καί ὀδύρομαι, ὅταν ἐννοήσω τόν θάνατον, καί ἴδω ἐν τοῖς τάφοις κειμένην τήν κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ, πλασθεῖσαν ἡμῖν ὡραιότητα, ἄμορφον, ἄδοξον, μή ἔχουσαν εἶδος».

Ἔτσι ἡ ψυχή, ἀφοῦ συνδέεται μέ τό σῶμα, πού εἶναι μέρος τῶν αἰσθητῶν, συνδέεται μέ τήν ζωή τοῦ ἀνθρώπου καί μέ ὁλόκληρη τήν κτίση. Γι᾿ αὐτό, ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ πού ἔρχεται στήν ψυχή μεταβιβάζεται ἔπειτα στό σῶμα, καί μεταμορφώνει τό σῶμα, τήν ζωή τοῦ ἀνθρώπου καί τήν κτίση.

Ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ μεταβιβάζεται καί στήν ἄλογη δημιουργία. Οἱ ὑλιστές κατηγοροῦν τόν Χριστιανισμό ὅτι ἀσχολεῖται μέ τήν ψυχή καί τήν μεταθανάτια ζωή καί ἀδιαφορεῖ γιά τήν παροῦσα ζωή. Αὐτή εἶναι ψευδέστατη κατηγορία, σύμφωνα μέ αὐτά πού ἀνέφερα. Ὁ Χριστιανισμός, καί ἐννοῶ κυρίως τήν Ὀρθοδοξία, βλέπει τόν ἄνθρωπο στήν ὁλότητά του, ὡς ἀποτελούμενο ἀπό ψυχή καί σῶμα. Ἐπίσης, δέν χωρίζει στεγανά τήν παροῦσα ζωή ἀπό τήν μέλλουσα. Στήν ὀρθόδοξη διδασκαλία γίνεται συνεχής λόγος γιά τόν στενό σύνδεσμο πού ὑπάρχει μεταξύ τῆς ἱστορίας καί τῆς αἰωνιότητος. Ὁ Χριστιανός βιώνει στό μεταμορφωμένο παρόν τό σωτηριῶδες παρελθόν καί τό εὐφρόσυνο μέλλον. Ξεπερνᾶ τόν χρόνο, ἀφοῦ χρωματίζεται καί μεταμορφώνεται ἀπό τήν αἰωνιότητα.

Αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου δέν συνίσταται στήν ἀπαλλαγή τῆς ψυχῆς ἀπό τό σῶμα. Ἡ ἄποψη κατά τήν ὁποία πρέπει, κατά τήν πορεία τῆς σωτηρίας, νά φύγη ἡ ψυχή ἀπό τό σῶμα, «τό ἔξω τόν νοῦν τοῦ σώματος ποιεῖν», ὅπως γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, «δαιμόνων εὕρημα καί ἑλλήνων (εἰδωλολατρῶν) παίδευμα». Ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου ἀκόμη δέν συνίσταται σέ μιά μεταφυσική ἔκσταση καί σ᾿ ἕνα διανοητικό στοχασμό, ἀλλά στήν μεταμόρφωση ὅλης τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως μέσα στό παρόν μέ τήν ἐνέργεια τῆς θείας Χάριτος.

Σωτηρία τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ ἀποδέσμευση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν τυραννία πού ἐξασκεῖ ὁ διάβολος, ἡ ἁμαρτία καί ὁ θάνατος. Εἶναι ἡ πορεία ἀπό τό κατ᾿ εἰκόνα στό καθ᾿ ὁμοίωση, αὐτό θά πῆ πορεία πρός τήν θέωση, ἀφοῦ κατά τούς ἁγίους Πατέρας ταυτίζεται τό καθ᾿ ὁμοίωση μέ τήν θέωση. Γι᾿ αὐτό, ὅταν λέμε σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, δέν ἐννοοῦμε μιά ἀφηρημένη λύτρωση πού ἐπιδιώκουν ὅλα τά φιλοσοφικά καί θρησκευτικά ἀνθρώπινα συστήματα, ἀλλά ἐννοοῦμε τήν θέωση ὅλου τοῦ ἀνθρώπου, τήν ἕνωσή του μέ τόν Θεό, τήν ἀπόκτηση τῆς θεοποιοῦ ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ.

Σωτηρία, λοιπόν, εἶναι ἡ ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τήν ἁμαρτία καί συγχρόνως ἡ ἀναγέννηση, ἡ μεταμόρφωση καί ἡ ἕνωσή του μέ τόν Θεό. Αὐτό ὅμως δέν μπορεῖ ὁ ἄνθρωπος νά τό ἐπιτύχη μόνος του, παρά μόνον μέ τήν δύναμη καί ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ. Καί αὐτήν τήν βαθειά σημασία ἔχει ἡ ἐνανθρώπηση τοῦ Υἱοῦ καί Λόγου τοῦ Θεοῦ. Ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ ἔγινε ἄνθρωπος γιά νά κάνη τόν ἄνθρωπο Θεό. Διά τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ ἐξαγιάζεται ὁ νοῦς, τό σῶμα καί ἡ ζωή. Ὅλα λαμβάνουν ἕνα ἄλλο σωτηριῶδες νόημα καί μιά ἄλλη σημασία.

Πολλές φορές γίνεται λόγος γιά τόν «θάνατο τῆς ἀθανάτου ψυχῆς» ὄχι μέ τήν ἔννοια ὅτι παύει νά ὑφίσταται ἡ ψυχή, ἀλλά μέ τρεῖς ἄλλες σημασίες.

Πρῶτον, ζημία τῆς ψυχῆς εἶναι ἡ ἁμαρτία. Ἡ ἁμαρτία, κατά τήν πατερική διδασκαλία, δέν ἔχει μιά ἁπλῆ νομική καί ἠθική ἔννοια, ἀλλά εἶναι ἡ ἀπομάκρυνση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν Θεό, ἡ ἀπώλεια τῆς θείας Χάριτος, «ἁμαρτία θάνατός ἐστι τῆς ἀθανάτου».

Δεύτερον, συνέπεια τῆς ἁμαρτίας εἶναι ἡ ἀπουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. «Ὅποιο λόγο ἔχει ἡ λογική ψυχή πρός τό σῶμα τόν ἴδιο λόγο ἔχει τό Ἅγιο Πνεῦμα πρός τήν λογική ψυχή», κατά τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή. Ὅπως τό σῶμα παραμένει νεκρό χωρίς τήν ψυχή, ἔτσι καί ἡ ψυχή παραμένει πνευματικά νεκρά χωρίς τό Ἅγιον Πνεῦμα. Ὅταν τό Ἅγιον Πνεῦμα ἀποφοιτᾶ ἀπό τόν ἄνθρωπο, τότε ἡ ψυχή χάνει τήν μακαρία ζωή, «οὐκ εἰς τό μή ὄν ἀναλυομένη, ἀλλά θανάτου παντός χαλεπωτέραν βιοῦσαν ζωήν», ὅπως γράφει ὁ ὅσιος Ἰσίδωρος Πηλουσιώτης.

Τρίτον, συνέπεια τῶν προηγουμένων εἶναι ὅτι ἡ ἄγνοια τοῦ Θεοῦ εἶναι πραγματική ζημία τῆς ψυχῆς. «Θεοῦ ἄγνοια, θάνατός ἐστι ψυχῆς», κατά τόν Μέγα Βασίλειο. Καί αὐτή ἡ ἄγνοια ὑπάρχει στούς ἀβαπτίστους, στούς ἀδιδάκτους καί στούς ἀμετανοήτους ἁμαρτωλούς. Ὁ θάνατος τῆς ψυχῆς (ἁμαρτία, ἀπουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἄγνοια τοῦ Θεοῦ) ἔχει συνέπειες στό σῶμα καί σέ ὅλη τήν ζωή τοῦ ἀνθρώπου. Γι᾿ αὐτό ὁ ἁμαρτωλός ζῆ μέ τό ἄγχος, τήν ἀνασφάλεια, τόν φόβο καί τήν νευρικότητα, δέν ἔχει ἀναφορά στόν Θεό, στερεῖται τῆς Ζωῆς.

Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ πνευματική ἐλεημοσύνη ὅλης τῆς ἀνθρωπότητος, γιατί προσφέρει ὑγεία στήν ψυχή, στό σῶμα καί στήν ζωή, μεταμορφώνει τήν ψυχή καί τό σῶμα, γεμίζει τό παρόν ἀπό τό ἔνδοξο μέλλον. Οἱ ἄπιστοι δέν μποροῦν νά τό καταλάβουν. Οἱ πιστοί ὅμως τό βιώνουν. Μέ τόν Χριστό ὅλα εἶναι γεμάτα ζωή καί φῶς.

Ὁ Μητροπολίτης

+ Ὁ Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεος