Ο Λάζαρος Κενανίδης για τη σφαγή των Γιαννιτσών (14-9-1944)

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την μαύρη ιστορική επέτειο μνήμης της 14ης Σεπτεμβρίου, που διοργάνωσε ο Δήμος Πέλλας,  ο ομιλητής στον Ομαδικό Τάφο ήταν ο κ. Λάζαρος Η. Κενανίδης, Θεολόγος, διδάκτορ ιστορίας, Διευθυντής του 2ου Γυμνασίου Γιαννιτσών. 

Μια συγκλονιστική ομιλία, απ' αυτές που ο κ. Κενανίδης έχει αναπτύξει κι άλλες φορές, για ιστορικά γεγονότα που δεν πρέπει να ξεχνάμε και να διατηρούνται, με αξία διαχρονική έως τις μέρες μας. 

Ευχαριστούμε για την ανταπόκριση του, στην αναζήτηση μας να λάβουμε την ομιλία του και να τιμήσουμε κι εμείς μέσω αυτής την αιματηρό, αλλά ηρωϊκό σημείο της τοπικής αλλά και πανελλαδικής ιστορίας μας. 

Ομιλία για την σφαγή των Γιαννιτσών στις 14-9-1944.

Γιαννιτσά μνημείο ‘’Ομαδικού Τάφου’’. Σάββατο 14-9-2044.

Του Λάζαρου Η. Κενανίδη, θεολόγου, διδάκτορα ιστορίας, διευθυντή του 2^ου Γυμνάσιου Γιαννιτσών

Κε Δήμαρχε, πρώτε πολίτη του Δήμου Πέλλας, κύριοι και κυρίες βουλευτές, κ. αντιπεριφερειάρχη, γενναίοι άνδρες και γυναίκες των ενόπλων δυνάμεων, της αστυνομίας, της πυροσβεστικής, δημοτικοί και περιφερειακοί σύμβουλοι, κε Δ/ντή της ΔΔΕ Πέλλας, συνάδελφοι εκπαιδευτικοί εκπρόσωποι συλλόγων, αντιστασιακών οργανώσεων, επαγγελματιών, κυρίες και κύριοι.

Όπως γνωρίζουμε η 14η Σεπτεμβρίου έχει καθιερωθεί και ως ημέρα τιμής και μνήμης στα χιλιάδες θύματα της Μικρασιατικής Καταστροφής. Αυτή η γενοκτονία πλήγωσε ανεπανόρθωτα τον Ελληνισμό και κατέστρεψε τον ανατολικό του πνεύμονα. Πονεμένη Ρωμηοσύνη.

Η σημερινή ομιλία δεν έχει σκοπό να διασπείρει το μίσος και την διχόνοια και να δημιουργήσει αντιπαλότητες μεταξύ των ανθρώπων και των λαών. Αλλά οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι η ιστορία, ως αδέκαστος κριτής, δεν αλλάζει. Αυτή είναι!! Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ρήμαξε την Ευρώπη και την σώριασε σε ερείπια Οι Γερμανοί με τους συμμάχους τους Κροάτες, Ούγγρους, Ρουμάνους, Φινλανδούς, Βούλγαρους, Ουκρανούς και άλλους έχουν ισοπεδώσει την Ευρώπη. Δίπλα τους Ιταλοί και αρκετοί Αλβανοί. Πολλοί κάτοικοι των Σκοπίων δέχονται τους Βούλγαρους ως απελευθερωτές. Η Ελλάδα περνάει κάτω από τριπλή φασιστική Βουλγαροϊταλογερμανική κατοχή, με σκληρότερη και πλέον απάνθρωπη την Βουλγαρική. Η Δυτική Θράκη και η Ανατολική Μακεδονία υποφέρουν τα πάνδεινα και οι Έλληνες εθνοκαθαίρονται, μεταφέρονται στην βόρεια χώρα και πολλοί γίνονται πρόσφυγες στην υπόλοιπη Ελλάδα. Ανάμεσά τους και η οικογένεια του μακαριστού αρχιεπίσκοπου Χριστόδουλου. Στο Κούρσκ και στο Στάλιγκραντ της Σοβιετικής Ένωσης οι Ναζί αποκρούονται και οπισθοχωρούν. Η απόβαση των Δυτικών στην Νορμανδία είναι η αρχή του τέλους του θηρίου. Και ξέρετε ότι όταν ένα θηρίο ψυχορραγεί, τότε γίνεται ακόμη πιο καταστροφικό.

Τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής αντιμετωπίζουν την αυξανόμεση αγανάκτηση, την εχθρότητα και την αντίδραση των κατοίκων. Οι ελληνικές ανταρτικές δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, του ΕΔΕΣ, της ΕΚΚΑ κτλ. Δραστηριοποιούνται όλο και πιο έντονα. Τα αντίποινα τρομακτικά: Κάνδανος, Καλάβρυτα, Δίστομο, Μεσόβουνο Κοζάνης, Καισαριανή, Βλαχοκλεισούρα Καστοριάς, Πύργοι Εορδαίας, Κερδύλια, Δοξάτο, Δράμα. Το αίμα των αθώων δεν έχει τελειωμό, ποτίζει την αχόρταγη γη. Λευτεριάς λίπασμα οι πρώτοι νεκροί. Μεγάλη Παρασκευή 11 Απριλίου 1941 αρχίζει ο Γολγοθάς των Γιαννιτσωτών. Γερμανικά στρατεύματα εισβάλουν στην πόλη μας και στις 20 Απριλίου Αυστριακοί Αλπινιστές εγκαθίστανται ως φρουρά. Επικρατεί η ηρεμία του τρόμου. Στις 16 Σεπτεμβρίου 1943 ο Δήμαρχος και λαός της πόλης διαδηλώνουν ενάντια στην φημολογούμενη παράδοση της Κεντρικής Μακεδονίας στους Βούλγαρους. Όχι σε νέα εθνοκάθαρση! Στις 13 Νοεμβρίου οι Γερμανοί συλλαμβάνουν 50 πατριώτες και τους φυλακίζουν στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς» στην Σταυρούπολη. Οι 13 από αυτούς εκτελούνται. Οι υπόλοιποι μεταβλήθηκαν σε ανθρώπινα ράκη από την πείνα και τα βασανιστήρια.

Στις 23 Μαρτίου 1944 οι μακελλάρηδες και μαζί τους, όσοι έκαναν την βρώμικη δουλειά δηλαδή οι Τάταροι από την Κριμαία, πυρπολούν το Ελευθεροχώρι βιαιοπραγώντας στους συμπατριώτες αδελφούς Πόντιους πρόσφυγες. Παραμονές της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος 5/8/1944, ωσάν μια άλλη αλλαγή ο Αυστριακός στρατιώτης του Γ΄ Ράιχ Otmar Dorne αυτομολεί και συντάσσεται μαζί με τις δυνάμεις του 30ού συντάγματος του ΕΛΑΣ που δρούσαν στο Πάικο. Παράλληλα στην ευρύτερη περιοχή σημειώνονται δολιοφθορές από τους αντάρτες μας. Οι κατοχικές δυνάμεις εξοργισμένοι και εκτός εαυτού ξεκίνησαν προσαγωγές, ανακρίσεις, απειλές, εκβιασμούς. Ουδείς γνωρίζει, ουδείς μιλάει, ουδείς φανερώνει!!

Η ατμόσφαιρα στην πόλη παραμονές του Σταυρού είναι δραματική. Πολλά γυναικόπαιδα μαζεύονται φοβισμένα στην μητρόπολη, θεωρώντας την ως άσυλο. Και πριν χαράξει η αυγή βγαίνουν προσεκτικά από την εκκλησιά από την πλαϊνή πόρτα και αλαφιασμένοι φεύγουν προς Πενταπλάτανο και Ασβεσταριό.

Σε λίγο καταφθάνει από την Θεσσαλονίκη ο λοχίας των Ες-Ες Φριτς Σούμπερτ περιβόητος για το ολοκαύτωμα στον Χορτιάτη. Του το φύλαγε από παλιά του δήμαρχου που δεν του είχε παραδώσει λίστα με ονόματα ανταρτών που δρούσαν στην περιοχή. 14 Σεπτέμβρη Ημέρα του Τίμιου Σταυρού, οι κάτοικοι των Γιαννιτσών σταυρώνονται. Συλλαμβάνουν αθώους πολίτες: Τα γυναικόπαιδα στο πάρκο του Αη Γιώργη, τους άνδρες με κάποια παιδιά στο 1^ο Δημοτικό σχολείο. Με απίστευτη βαναυσότητα και αγριότητα συντελείται ένα έγκλημα πολέμου. Ένα ολοκαύτωμα. Η θηριωδία των Ναζί ήταν απερίγραπτη. Δεν το χωράει ο νους του ανθρώπου! « Ich mochte dass ihr eine grobe Grube aushebt die funf hundet menschen aufnehmen kann’’ ‘’ Θέλω να σκάψετε ένα λάκκο που να χωράει 500 άτομα’’. Ήταν η διαταγή του ναζί εγκληματία Φριτς Σούπερτ.... Και η διαταγή απευθύνεται όχι στους στρατιώτες του, αλλά στους Έλληνες που σκάβουν οι ίδιοι τον τάφο τους!

Οι μελλοθάνατοι συντοπίτες μας απελπισμένοι προσπαθούν να δουν τον ήλιο, με θολά μάτια, αυλακωμένα πρόσωπα, στέγνωσε ο λαιμός τους, κυλάει ο ιδρώτας… Περνάνε ανάμεσα από 2 σειρές δημίων από τη μια μεριά στέκονται οι ναζί και από την άλλη μεριά οι ταγματασφαλίτες. Λεπτά που φαίνονται αιώνες. Αιματηρή πορεία πατεράδες και παιδιά μαζί προς τον θάνατο …τους βρίζουν, τους απειλούν, τους φτύνουν, τους χτυπούν με μανία με τους υποκόπανους των όπλων τους, με σιδεροσωλήνες, σπάζουν τα πλευρά τους, το αίμα κοκκινίζει τα λερωμένα ρούχα τους, κάποιοι λυγίζουν και πέφτουν. Τους σηκώνουν με το ζόρι, προχωράνε προς το θάνατο προς το τέλος. Στην άκρη του λάκκου στέκονται για λίγο. Θεέ μου! Μακάβριο το θέαμα! Κορμιά κατακρεουργημένα, πεταμένα σε λίμνη αίματος. Με μια σφαίρα στο κεφάλι τελειώνουν όλα. Πονεμένες ψυχές. Έως πότε;

Οι πηγές που έχουμε μιλούν για συνολικά 120 αθώα θύματα. Γυναίκες κακοποιήθηκαν, βιάστηκαν, άλλες κατακρεουργήθηκαν. Ανάμεσα στους εκτελεσθέντες πολίτες ήταν και ο δήμαρχος Γιαννιτσών Θωμάς Μαγκριώτης, μαζί με δημοτικούς συμβούλους που εκτελέστηκε στον παλιό μύλο της οδού Ζαμίδη. Οι αδελφές Παπαϊωάννου σφαδάζουν από πόνο και οργή. Στην Αθήνα, στους σκονισμένους φακέλους του Ιστορικού Αρχείου Μουσείου Μπενάκη, υπάρχει η συγκλονιστική μαρτυρία του Εμίλ Βένγκερ, εκπρόσωπου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, που επισκέφθηκε τα Γιαννιτσά λίγες μέρες μετά το φριχτό ομαδικό έγκλημα των χιτλερικών δημίων. Η περιγραφή του είναι σοκαριστική:

«…Πλέον των 70 ατόμων, μεταξύ των οποίων ο δήμαρχος, πέντε δημοτικοί υπάλληλοι και πολλοί προύχοντες, εξετελέσθησαν κατά τρόπον φοβερόν. Αφού τους εκτύπησαν δια σιδηροσωλήνος, φέροντος κυρτωμένον το έν άκρον, με αποτέλεσμα να πεταχτούν έξω τα μυαλά των, να θραυσθούν τα μέλη των, τα νεφρά ή τα πλευρά των, τοις έδιδον το χαριστικόν χτύπημα, αποτελειώνοντες αυτού δια βολής περιστρόφου. Τίποτε δεν θα ηδύνατο να περιγράψη την φρίκην των εκτελέσεων αυτών…».

Ήταν μια απίστευτη θηριωδία, η οποία συμπεριλήφθηκε με τα μελανότερα γράμματα στο βιβλίο των εγκλημάτων που δαπράχθηκε κατά τη μαύρη περίοδο της τριπλής Κατοχής. Τα Γιαννιτσά, μαζί με το υπόλοιπο δίκτυο μαρτυρικών πόλεων συνθέτουν ένα ατέλειωτο θλιβερό μαρτυρολόγιο απτό δείγμα της εγκληματικής δραστηριότητας του Γ΄ Ράϊχ στην πατρίδα μας.

Όλα τα ιστορικά στοιχεία που διαθέτουμε και οι μαρτυρίες επιζώντων που έχουν καταγραφεί, συγκλίνουν στην βεβαιότητα ότι η σφαγή των κατοίκων των Γιαννιτσών από τους Ναζί και τους ελληνόφωνους συνεργάτες τους, όπως ο Γεώργιος Πούλος και ο εμπρησμός, τέσσερις μέρες αργότερα, που προκάλεσε την καταστροφή πολλών καταστημάτων και κατοικιών της πόλης, έγινε για να τρομοκρατηθούν οι Γιαννιτσιώτες και οι κάτοικοι των γύρω περιοχών ώστε να πάψουν να ενθαρρύνουν και να ενισχύουν το λαϊκό κίνημα της Εθνικής Αντίστασης.

Οι διηγήσεις των αυτοπτών μαρτύρων συγκλονίζουν. Στις 18 Σεπτεμβρίου μέρος της πόλης παραδόθηκε στις φλόγες, που ξεκίνησαν από την λεγόμενη Παλιά Αγορά εξαπλώθηκαν μέσω της οδού Βενιζέλου και άλλων κεντρικών οδών φτάνοντας έως το σημερινό δημαρχείο. Σχεδόν ταυτοχρόνως κάηκε και το δεύτερο δημοτικό σχολείο επί της οδού Μαγκριώτου, σημερινή οικοδομή Βαλάση. Οι Γερμανοί με τους συνεργάτες τους εκτελούσαν όσους πολίτες που συναντούσαν στο δρόμο. Η έρευνα στο ληξιαρχείο του Δήμου Γιαννιτσών βεβαιώνει 38 νεκρούς εκείνη τη μέρα. Οι νεκροί έμειναν εκεί, άταφοι. Έγιναν τροφή για τα θηρία άγρια και μη. Ο Σουηδός πρεσβευτής, Τύμπεργκ αναφέρει ότι το ένα τρίτο της πόλης καταστράφηκε από φωτιά. Οι Γιαννιτσώτες πανικόβλητοι εγκαταλείπουν την πόλη. Καταφεύγουν στα χωράφια του βάλτου και διαμένουν σε πρόχειρες καλύβες. Ορισμένοι πήραν τα βουνά προς το Πάικο βρίσκοντας προσωρινή στέγη στα χωριά Ομαλό και Ασβεσταριό, δίπλα σε αντάρτες. Ο Εμίλ Βένγκερ, που όπως ελέχθη, επισκέφθηκε τα Γιαννιτσά λίγες μέρες μετά την ομαδική εκτέλεση και τον πυρπολισμό, γράφει χαρακτηριστικά «Τα Γιαννιτσά είναι ήδη μία νεκρά πόλις». Στις 20 Σεπτεμβρίου 1944 επιτροπή πολιτών των Γιαννιτσών έστειλε μήνυμα προς την Εθνική Κυβέρνηση εκθέτοντας τα γεγονότα της σφαγής και ζητώντας όπλα.

3 Νοεμβρίου 1944 οι Γερμανοί εγκαταλείπουν τα Γιαννιτσά. Οι τρομοκρατημένοι και διωγμένοι συμπολίτες μας επιστρέφουν στην αγαπημένη πόλη τους. Βρίσκουν αποκαϊδια, καταστροφές, γκρεμίσματα, απομεινάρια πτωμάτων…Κάπου εδώ τριγύριζε ο θάνατος.

Γιαννιτσά 14 Σεπτέμβρη 2024, 80 χρόνια μετά, αποδίδοντας φόρο τιμής στους συμπατριώτες μας και στεφανώνοντας τον ομαδικό τάφο στοχαζόμαστε και αναρωτιόμαστε τι άλλο μπορούμε να κάνουμε, τι άλλο να προσφέρουμε. Η πόλη μας δεν έχει καταρράκτες, νερά, λιμάνι, αεροδρόμιο, τραίνο, πανεπιστήμιο. Έχει όμως πλούσια ιστορία. Έχει ικανούς ανθρώπους που νοιάζονται και θέλουν να συμβάλλουν στο μέλλον της. Άρχοντες της πόλης, και όχι μόνον!…. Εδώ δεν θα μιλήσουμε για πολεμικές επανορθώσεις που πολύ συχνά ακούγονται. Ένα καινούριο βιβλίο για την ιστορία της πόλης μας, ένα μεγάλο θεματικό ιστορικό-περιβαλλοντικό πάρκο στο (έρημο) στρατόπεδο Καψάλη, όπου θα παρουσιάζονται σκηνές, τοπία και δράσεις από τα κατάκτησή της από τους Οθωμανοτούρκους, από τον Μακεδονικό Αγώνα ενάντια σε Βούλγαρους και Τούρκους, από την μάχη των Γιαννιτσών και την απελευθέρωση της πόλης και της Μακεδονίας το 1912, από την προσφυγιά του 1922, από την Γερμανική κατοχή και το ολοκαύτωμα, από την εξέλιξη των παραδοσιακών σπιτιών και συνοικιών.

Κάποτε εδώ γύρω έβλεπες παντού ένα σωρό μικρά παιδάκια να παίζουν και να γεμίζουν δρόμους, γειτονιές, σπίτια… τώρα με το δημογραφικό πρόβλημα με λιγοστούς μαθητές, στρατιώτες και εργαζόμενους όλα αυτά γίνονται δυστυχώς σιγά-σιγά ιστορία. 'Οι Έλληνες λιγοστεύουν, χάνονται σιγά-σιγά. Ας μην αφήσουμε λοιπόν να χαθεί και η ιστορία των Γιαννιτσών και της Μακεδονίας μας.

Φίλες και φίλοι συμπατριώτες Γιαννιτσώτες και Γιαννιτσώτισσες ψηλά το κεφάλι! Να είστε υπερήφανοι! Δεν είστε ραγιάδες! Δεν σας πρέπει θλίψη, απογοήτευση, σκυμμένο το κεφάλι. Είστε απόγονοι αγίων και ηρώων. Έχετε δώσει πολλά σε αυτή την γη. Το μέλλον σας ανήκει γιατί, όπως λέει ο Μονεμβασιώτης ποιητής της Ρωμηοσύνης:

‘’Σε τούτα δω τα μάρμαρα

κακιά σκουριά δεν πιάνει

μηδέ αλυσίδα στου Ρωμηού

και στ΄αγεριού το πόδι’’.

Ελεύθεροι Μακεδόνες!! Αγώνας διαρκής για μιαν Ελλάδα που αντιστέκεται, για μιαν πατρίδα που πονάμε και αγαπάμε σε μιαν Ευρώπη που θέλουμε!!