Ο Πεφτούλιος Κακουλίδης διεκδικεί και πετυχαίνει την ανάκτηση δημόσιων εκτάσεων (συνέντευξη*)

Πώς μπορεί ένας πολίτης με δικές του ενέργειες να δημιουργήσει κοινωνικό και νομικό παράδειγμα ανάκτησης δημόσιων εκτάσεων; Η ιστορία του Πεφτούλιου Κακουλίδη, δημότη Σκύδρας και υπαλλήλου στον Δήμο Σκύδρας, δεν είναι απλώς μια προσωπική ιστορία υπεράσπισης του δημόσιου συμφέροντος. Αναδεικνύει την αδράνεια του κράτους να προστατεύσει τις δημόσιες εκτάσεις του και αποκαλύπτει τις κυβερνητικές νομικές μεθοδεύσεις να μπουν εμπόδια σε αντίστοιχες υποθέσεις διεκδικήσεων. Παράλληλα, στέλνει το μήνυμα ότι ο αγώνας για τη διεκδίκηση του δημόσιου συμφέροντος δεν είναι εκ των προτέρων χαμένος, όσο μεγάλος και αν φαίνεται ο αντίπαλος.

Το οικόπεδο των Αποθηκών της Σκύδρας –μια έκταση 3.700 τ.μ.– παραχωρήθηκε δωρεάν στην Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδας στις 8 Απριλίου 1939, με απόφαση του τότε Υπουργού Γεωργίας, με σκοπό την ανέγερση αποθηκών γεωργικών προϊόντων και αποξηραντηρίου αραβοσίτου. Η απόφαση ως τίτλος κυριότητας μεταγράφηκε στις 13-10-1947 στο Υποθηκοφυλακείο Έδεσσας. Η έκταση με τα κτίσματα πέρασε το 2012 στην Τράπεζα Πειραιώς, μαζί με όλο το «καλό» κομμάτι της Αγροτικής Τράπεζας και τα περιουσιακά της στοιχεία. Ωστόσο ο σκοπός παραχώρησης είχε επί δεκαετίες σταματήσει να υφίσταται, κι αυτό είναι το επιχείρημα για επιστροφή της έκτασης στο δημόσιο.

«Αυτή η υπόθεση ξεκινάει από παλιά. Πέρασαν διάφοροι δήμαρχοι –και όχι μόνο– οι οποίοι ήθελαν να διεκδικήσουν τη συγκεκριμένη έκταση, αλλά χωρίς να έχουν πραγματικό ενδιαφέρον και τη δυνατότητα να το κάνουν. Όταν η Αγροτική Τράπεζα βρισκόταν στην ακμή της, χρησιμοποιούσε τον χώρο αυτό ως αποθηκευτικό, καθώς βρίσκεται δίπλα στον εμπορευματικό σιδηροδρομικό σταθμό, που ήταν το πρώτο εξαγωγικό κέντρο φρούτων στην Ελλάδα. Σταδιακά όλοι αυτοί οι χώροι απαξιώθηκαν. Η Τράπεζα Πειραιώς αγοράζοντας το καλό κομμάτι της Αγροτικής απέκτησε και αυτό το ακίνητο. Εμένα με ενδιέφερε να επιστρέψουν οι εκτάσεις αυτές πίσω στο Δημόσιο. Είχα αντιληφθεί από πολύ νωρίς ποια διαδικασία πρέπει να ακολουθήσουμε, αλλά κανείς ποτέ δεν θέλησε να συνεργαστεί μαζί μου», λέει ο Πεφτούλιος Κακουλίδης ξεναγώντας μας στην έκταση. Και η αλήθεια είναι ότι η νομική διαδικασία ανάκτησης δημόσιων εκτάσεων ήταν εν πολλοίς άγνωστη.

«Αναγκαστικά λειτούργησα σαν πολίτης, έκανα τις δύο αιτήσεις με τις οποίες ζήτησα την ανάκληση της παραχώρησης και την επιστροφή της έκτασης στο δημόσιο. Η πρώτη έγινε στις 22-12-2014 και η δεύτερη στις 21-4-2016», προσθέτει.

Ο Πεφτούλιος Κακουλίδης και στις δύο αιτήσεις του προς το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης κάνει αναφορά στην με αρ. 3104/2002 απόφαση του ΣτΕ, στην οποία μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι «η ανάκληση της παραχωρήσεως λόγω ματαιώσεων του σκοπού αυτής και παραβάσεως του όρου υπό τον οποίο τελεί είναι επιτρεπτή και μετά πάροδο μακρού χρόνου από την παραχώρηση και τη μεταγραφή του τίτλου τούτου, αποτελεί δε ακύρωση του τίτλου ως νόμιμης προϋποθέσεως για την απόκτηση κυριότητας επί της παραχωρηθείσης εκτάσεως και όχι αφαίρεση ιδιοκτησίας διά της διοικητικής οδού». Ο ίδιος αναφέρεται ακόμη στην έγκριση της αναθεώρησης του ρυμοτομικού σχεδίου οικισμού Σκύδρας (ΦΕΚ 244Δ/27-4-1989), με το οποίο ο συγκεκριμένος χώρος χαρακτηρίστηκε ως κοινόχρηστος.

Τρία χρόνια μετά την πρώτη αίτηση, και συγκεκριμένα στις 25-10-2016, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, με απόφαση του τότε Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης Ευάγγελου Αποστόλου, κάνει δεκτή την αίτηση του κ. Κακουλίδη και ανακαλεί την παραχώρηση των αποθηκών. «Οι αποθήκες επέστρεψαν στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και γνώριζα ότι ο Δήμος Σκύδρας θα μπορεί να κάνει σχετικό αίτημα, εφόσον έχει χαρακτηριστεί κοινόχρηστος χώρος, και να περιέλθει στην ιδιοκτησία του κατά χρήση αλλά επ’ αόριστον. Το 2019 πήρα την πρωτοβουλία ως πολίτης να ζητήσω από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης την παραχώρηση του τεμαχίου αυτού στον Δήμο», συνεχίζει ο ίδιος.

«Παρακαλώ για την εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδιασμού με τον οποίο καθορίστηκαν οι πολεοδομικές ανάγκες σε κοινόχρηστους χώρους για τον οικισμό Σκύδρας, και μάλιστα αυτές τείνουν να αυξάνονται μετά τις τελευταίες συνενώσεις των Δήμων. Σύμφωνα με τις οικείες πολεοδομικές διατάξεις που ακολουθούν τις συνταγματικές επιταγές αλλά και τις αποφάσεις του ΣτΕ που συνηγορούν σε αυτές και προασπίζουν το δημόσιο συμφέρον, καμιά άλλη χρήση δεν είναι επιτρεπτή σε ακίνητο που χαρακτηρίζεται κοινόχρηστο. Ακόμη και για τα ακίνητα που ήταν ιδιωτικά και έχουν τεθεί σε κοινή χρήση, εξετάζεται δικαστικά το νόμιμο της διατήρησης του κοινόχρηστου χαρακτήρα τους σύμφωνα και με το άρθρο 28 του Ν. 1337/83. Σας παρακαλώ για την άμεση επίλυση του ζητήματος καθώς οποιαδήποτε καθυστέρηση εμποδίζει την ανάπτυξη της πόλης», ανέφερε συγκεκριμένα στο αίτημά του προς το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, με το τελευταίο να απαντά ότι κοινόχρηστου χαρακτήρα ακίνητα δύνανται να παραχωρούνται δωρεάν κατά χρήση στο Δημόσιο και στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης για κοινωφελείς σκοπούς. Ωστόσο, δικαίωμα υποβολής τέτοιου αιτήματος έχουν μόνο το Δημόσιο, οι ΟΤΑ και νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.

«Αυτό σημαίνει ότι ένας πολίτης δεν μπορεί να ζητήσει κάτι τέτοιο, παρά μόνο ο Δήμος. Εδώ σταματάει η δυνατότητα και ο ρόλος ο δικός μου. Ο χώρος αυτός θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για πολιτιστικούς σκοπούς και να αναβαθμίσει το κέντρο της Σκύδρας», σχολιάζει ο κ. Κακουλίδης.

Η περίπτωση του εργοστασίου της ΑΓΝΟ
Η υπόθεση της ανάκτησης δημόσιων χώρων και ο αγώνας να λειτουργήσουν για κοινωφελείς σκοπούς δεν περιορίστηκε μόνο σε αυτό το ακίνητο. Ήδη ο Πεφτούλιος Κακουλίδης μόνος του και με την ιδιότητα του πολίτη έχει «τρέξει» παρόμοιες διαδικασίες για πολλές εγκαταλελειμμένες εκτάσεις στον Δήμο Σκύδρας, κάποιες από τις οποίες έχουν ήδη επιστρέψει στο Δημόσιο.

«Το ενδιαφέρον μου για τον δημόσιο χώρο ξεκίνησε από την αγάπη για τον τόπο μου και τους συνανθρώπους μου. Σπούδασα στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης πολιτικός μηχανικός και από το 1993 δουλεύω στον Δήμο Σκύδρας. Από την ίδρυση του Δήμου ήμουν ο μόνος μηχανικός και κατά συνέπεια πολλά έργα έχουν μελετηθεί και κατασκευαστεί από εμένα. Πολλές φορές δεν μπορούσα να δουλέψω σωστά, γιατί οι αρμόδιοι της διοίκησης επενέβαιναν με άλλα σκεπτικά. Εγώ είχα πάντα τον σκοπό της προσφοράς, γιατί πίστευα ότι δεν μπορεί να υπάρχει κοινωνία χωρίς να διασφαλίζεται η δημόσια περιουσία. Και η υπόθεση των Αποθηκών της Αγροτικής δεν αφορά ουσιαστικά μόνο αυτό το ακίνητο, αφορά το πνεύμα ανάκτησης της δημόσιας περιουσίας και το πώς η κοινωνία μπορεί να ανασυγκροτηθεί από τις ίδιες της τις δυνάμεις», μας λέει ο Πεφτούλιος Κακουλίδης στην ερώτηση γιατί ξεκίνησε αυτόν τον αγώνα.

Το παράδειγμα των Αποθηκών της Σκύδρας λειτούργησε ως βάση για μια άλλη μεγάλη υπόθεση χαμένης δημόσιας περιουσίας, στη Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για την έκταση 16.914 τ.μ. του πρώην εργοστασίου ΑΓΝΟ, εντός του οικιστικού ιστού στον Δήμο Παύλου Μελά. Η δημόσια αυτή έκταση είχε παραχωρηθεί το 1955 (κατά τις διατάξεις του άρθρου 123 παρ.1 του Αγροτικού Κώδικα) στην Ένωση Αγελαδοτροφικών Συνεταιρισμών (ΕΑΣ) με αποφάσεις του Υπουργού Γεωργίας, αποκλειστικά για τον σκοπό της ανέγερσης κτιρίων εργοστασίου παραγωγής και παστερίωσης γάλακτος. Οι εγκαταστάσεις χρησιμοποιήθηκαν για τον σκοπό αυτό μέχρι το 1992. Από το 2000 η έκταση εγκαταλείφθηκε και μέσα από περίπλοκες και –σύμφωνα με τον Δήμο Παύλου Μελά– μη σύννομες διαδικασίες, στις οποίες εμπλέκεται η Αγροτική Τράπεζα, πέρασε σε ιδιώτες. Να σημειωθεί ότι και στην περίπτωση αυτή ο χώρος είχε χαρακτηριστεί κοινόχρηστος ήδη από τον ρυμοτομικό σχεδιασμό του 1972 (ΦΕΚ 303/Δ/1972) και θα έπρεπε να επιστρέψει στο ελληνικό Δημόσιο αμέσως μετά τη μετεγκατάσταση της ΑΓΝΟ στον Λαγκαδά τη δεκαετία του 1990. Εδώ και πολλά χρόνια κινήσεις πολιτών αλλά και ο ίδιος ο Δήμος Παύλου Μελά διεκδικούν την ανάκληση της παραχώρησης του συγκεκριμένου χώρου και την απόδοσή του ως χώρου πρασίνου σε κοινή χρήση.

Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν έγινε, παρά το πλήθος των αιτημάτων του Δήμου Παύλου Μελά προς το αρμόδιο Υπουργείο. Αντίθετα, τα προσκόμματα στη διεκδίκηση αυτή πλήθυναν, καθώς τον Αύγουστο του 2020 η κυβέρνηση δημιούργησε μια φωτογραφική διάταξη στον Ν. 4711/2020 που τροποποιούσε την υφιστάμενη διάταξη του Ν. 4061/2012, σύμφωνα με την οποία «οι αποφάσεις που εκδόθηκαν σύμφωνα με τις παρ. 1, 3 και 4 του άρθρου 123 του Αγροτικού Κώδικα δεν ανακαλούνται, εφόσον οι ενδιαφερόμενοι πραγματοποίησαν τον σκοπό για τον οποίο εκδόθηκε η απόφαση και παρήλθε εικοσαετία από τον χρόνο μεταγραφής του σχετικού παραχωρητηρίου ή της απόφασης». Με το δεδομένο αυτό, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης απάντησε στις 27-9-2020 στον Δήμο Παύλου Μελά ότι το αίτημά του για ανάκληση της παραχώρησης δεν γίνεται δεκτό, διότι έχει παρέλθει χρόνος άνω της 20ετίας από τη λήψη της αρχικής απόφασης παραχώρησης.

Η πιο πρόσφατη θετική εξέλιξη αφορά την απόφαση 2606/22.12.2022 του Δ΄ Τμήματος του Συμβουλίου Επικρατείας, στο οποίο είχε προσφύγει ο Δήμος Παύλου Μελά. Εκεί αναφέρεται ξεκάθαρα ότι οι παραχωρήσεις που εκδόθηκαν με το άρθρο 123 του Αγροτικού Κώδικα καθίστανται πλέον ανακλητές εφόσον έχει πάψει να εξυπηρετείται ο αρχικός σκοπός της δημόσιας ωφέλειας, λόγω πλήρους μεταβολής των συνθηκών και εκτιμήσεων που οδήγησαν στην τότε παραχώρηση. Μάλιστα το Δ΄ Τμήμα του ΣτΕ αναφέρει ότι η προσβαλλόμενη απόρριψη του αιτήματος ανάκλησης της παραχώρησης εκ μέρους του Δήμου Παύλου Μελά «πάσχει διότι ερείδεται επί της διάταξης του άρθρου 3 του Ν. 4711/2020 η οποία αντίκειται στο Σύνταγμα». Η υπόθεση παραπέμφθηκε για εκδίκαση στην Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας ως μείζον ζήτημα που θα αποφασίσει για τη συνταγματικότητα της παραπάνω διάταξης.

Μια κοινωνική επανάσταση
Ο Πεφτούλιος Κακουλίδης νιώθει ικανοποιημένος που ο Δήμος Παύλου Μελά ακολούθησε το δικό του παράδειγμα για ανάκληση της παραχώρησης της έκτασης του ΑΓΝΟ. Όπως είχε άλλωστε καταγγελθεί από φορείς και αντιπολιτευόμενα κόμματα, με την παραπάνω φωτογραφική διάταξη του Ν. 4711/2020 απομειώνεται η δημόσια περιουσία προς όφελος ιδιωτικών συμφερόντων. Για τον κ. Κακουλίδη οι κινήσεις αυτές, όταν ειδικά γίνονται από πολίτες και συλλογικότητες, αποτελούν μια κοινωνική επανάσταση. Με τα δικά του λόγια: «Παίρνουμε τη ζωή μας στα χέρια μας, έχουμε ταυτόχρονα μια πολεοδομική και κοινωνική επανάσταση, καθώς όλη η περιουσία του Δημοσίου σταδιακά μπορεί να επιστραφεί στο Δημόσιο. Όταν το κράτος δεν έχει απολέσει τη δημόσια περιουσία του, τότε μπορεί να κάνει νοσοκομεία, σχολεία, κτίρια πρόνοιας κ.ά. προς όφελος των πολιτών. Η υπόθεση του ΑΓΝΟ ξεκίνησε ουσιαστικά από τη Σκύδρα και χάρηκα πολύ για την εξέλιξή της. Έτσι κι αλλιώς, σκοπός μου δεν είναι να μείνει η διαδικασία αυτή στα στενά όρια του Δήμου, αλλά να επεκταθεί σε όλη τη χώρα και διεθνώς. Θέλω να αποτελέσει παράδειγμα και για άλλες χώρες, έτσι ώστε να επιστρέψει η δημόσια περιουσία στο εκάστοτε Δημόσιο, δηλαδή στους πολίτες. Όταν τα δημόσια αγαθά –όπως η ενέργεια, το νερό, η υγεία, η παιδεία– επανέλθουν στο Δημόσιο, στην ίδια την κοινωνία, τότε οι πολίτες θα μπορούν να διεκδικούν περισσότερη αξιοπρέπεια, ελευθερία, δημοκρατία. Αυτός εξάλλου πρέπει να είναι ο σκοπός μας, και τότε μόνο οι λαοί θα έρθουν πιο κοντά και θα αισθάνονται ίσοι πολίτες αυτής της γης».

Το σκεπτικό της υπόθεσης των Αποθηκών της Σκύδρας ο Πεφτούλιος Κακουλίδης το εφάρμοσε για τη διεκδίκηση πλήθους άλλων ακινήτων στη Σκύδρα, στα Γιαννιτσά και την Αριδαία. «Η επιστροφή της δημόσιας περιουσίας πρέπει να λάβει μεγαλύτερες διαστάσεις, γι’ αυτό έκανα αντίστοιχες κινήσεις για τη δημιουργία διοικητηρίου στη Σκύδρα, για δύο εργοστάσια της Γεωργικής Ένωσης Συνεταιρισμών Πωλήσεων Οπωροκηπευτικών Βερμίου (ΓΕΣΠΟΒ) στην Καλή και στο Μαυροβούνι, όπως και για έναν χώρο που ανήκε στον Αγροτικό Συνεταιρισμό Σκύδρας, προκειμένου να γίνει χώρος πρόνοιας. Αυτή τη στιγμή προσπαθώ να επιστραφούν στο Δημόσιο τα Κρατικά Ψυγεία, προκειμένου να γίνει το δημοπρατήριο και το εμπορικό κέντρο φρούτων. Όταν κάτι ερημώνει, αποτελεί κοινωνικό κέρδος να του ξαναδίνεις ζωή με διάφορες λειτουργίες προς όφελος των πολιτών. Με τον τρόπο αυτό αποκτά πολεοδομική και κοινωνική αξία η ίδια η πόλη».

Ο αγώνας του Πεφτούλιου Κακουλίδη αποκτά περισσότερο νόημα, αν σκεφτεί κανείς πως τα τελευταία χρόνια οι κυβερνήσεις απαξιώνουν τον δημόσιο χαρακτήρα κοινωνικών αγαθών, άρα και του δημόσιου χώρου, προς όφελος ιδιωτικών συμφερόντων. Ένας πολίτης με τον δικό του κόπο φέρνει προ των ευθυνών της την εκάστοτε διοίκηση, που όχι μόνο ολιγωρεί αλλά πολλές φορές λειτουργεί σε αντίθεση με οποιαδήποτε λογική προστασίας των δικαιωμάτων των πολιτών. Παράλληλα δίνει δύναμη σε πολίτες αλλά και συλλογικότητες να διεκδικήσουν αυτούς τους λιγοστούς δημόσιους χώρους, οι οποίοι μέσα από την εγκατάλειψη και την αδιαφορία κινδυνεύουν να καταλήξουν όχημα ιδιωτικής κερδοσκοπίας.

*Η συνέντευξη δόθηκε στη Σταυρούλα Πουλημένη για το gr.boell.org (Ίδρυμα Χάινριχ Μπελ)