Prorata: Φτώχεια στην Ελλάδα του 2024 – Φταίει το σύστημα ή οι πολίτες;

Στην Ελλάδα το 26,1% του πληθυσμού βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικό αποκλεισμό, σύμφωνα με την ΕΛ.ΣΤΑΤ. Ποιες είναι οι αιτίες όπου οδηγούν στη φτώχεια μεγάλο ποσοστό πολιτών και ποια πολιτική δύναμη μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα το φαινόμενο;

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη της φτώχειας, η νέα πανελλαδική κοινωνική έρευνα της Prorata παρουσιάζει τις απόψεις των Ελλήνων γύρω από το ανεπίλυτο ζήτημα με την εκτεταμένη φτώχεια στη χώρα.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 800 ατόμων, ηλικίας 17 ετών και άνω το χρονικό διάστημα 9-11 Οκτωβρίου.

Κανένας δεν μπορεί να μειώσει τη φτώχεια, λέει ο 1 στους 4

Ο 1 στους 5 ερωτηθέντες θεωρεί ότι μια κυβέρνηση με κορμό τη ΝΔ (21%) θα μπορούσε να μειώσει τη φτώχεια, ενώ έρχεται δεύτερο το ΠΑΣΟΚ (13%) και τρίτη μια κυβέρνηση ευρύτατης συνεργασίας (10%).

Ωστόσο η πλειοψηφία (26%) δεν θεωρεί ικανή καμία πιθανή κυβέρνηση με κορμό τα κόμματα που παρουσιάστηκαν (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, Ελληνική Λύση και ΚΚΕ) ότι μπορεί να μειώσει τη φτώχεια.

Αυτό όμως το αποτέλεσμα φαίνεται να σπάει μια “παράδοση”, σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Δημουλά, καθηγητή στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου. «Αυτό το 26% είναι το πιο εντυπωσιακό για μένα, γιατί, άλλες φορές και στον πολιτικό λόγο, κατά το παρελθόν, θεωρούσαν ότι οι κυβερνήσεις συνεργασίας, ειδικά όταν ήταν σε μεγάλη έξαρση ο δικομματισμός, θα έλυναν τα προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας. Εδώ είναι πολύ χαμηλό το ποσοστό αυτό. Ειδικά για τα ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη φτώχεια» λέει ο καθηγητής με γνωστικό αντικείμενο “Πολιτικές Διαστάσεις της Κοινωνικής Πολιτικής.

Εξηγώντας το αμέσως υψηλότερο ποσοστό της ΝΔ, ο Δημουλάς το αποδίδει λίγο ως πολύ στη “θεωρία του παλιρροϊκού κύματος”. «Όταν ανεβαίνει κάτι παρασέρνει και τα πιο κάτω στρώματα» λέει ο καθηγητής, καθώς όπως λέει «η ΝΔ αυτό το διάστημα αξιοποιεί το Ταμείο Ανάκαμψης -με τον τρόπο που το αξιοποιεί- και έχει ένα θετικό ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν συνδέουν τη φτώχεια με την ανισότητα, αλλά τη συνδέουν με την υλική στέρηση. Αυτό, παρόλο που έχουμε τον πληθωρισμό, δίνει την εικόνα ότι βελτιώνονται τα πράγματα και η ΝΔ είναι σε μια νέα φάση μετά από δύο κρίσεις -οικονομική με τα μνημόνια που κράτησε σχεδόν 10 χρόνια αλλά και υγειονομική κρίση που συνδέθηκε με πολύ πλούσιες χρηματοδοτήσεις».

Ο Δημουλάς μάλιστα περίμενε μεγαλύτερη διαφορά της ΝΔ από τα υπόλοιπα κόμματα. «Εντύπωση μου κάνει ότι δεν έχει μεγαλύτερη διαφορά από τους άλλους γιατί κυβερνάει και μπορεί να μοιράσει» τονίζει.

Σύμφωνα με τον ίδιο, τα ποσοστά των υπόλοιπων κομμάτων κυμαίνονται όπως και στα εκλογικά τους ποσοστά στις δειγματοληψίες. «Την Ελληνική Λύση και το ΚΚΕ -που δεν άσκησαν κυβέρνηση-, άρα δεν μπορεί να τους εμπιστευτεί εύκολα ένα μεγάλο σώμα ότι θα μπορούσαν να ασκήσουν κυβέρνηση και να λύσουν τέτοιου είδους προβλήματα, τα βλέπουν περισσότερο σαν αντιπολίτευση» λέει. Για το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ υπογραμμίζει ότι σε μεγάλο βαθμό ταυτίστηκαν με την αύξηση της φτώχειας και της στέρησης τη περίοδο των μνημονίων».

Ωστόσο, θα περίμενε ίσως κανείς το ΚΚΕ, να «τσίμπαγε» μεγαλύτερα ποσοστά σε ένα τέτοιο ζήτημα. Αυτό για τον καθηγητή εξηγείται για δύο λόγους. «Ο ένας είναι ότι δεν πιστεύουν σε μεγάλο ποσοστό οι Έλληνες ότι το ΚΚΕ δεν μπορεί να αναλάβει την κυβέρνηση, άρα το βλέπουν ως ουτοπικό σαν δυνατότητα να λύσει το ζήτημα της φτώχειας». Ο δεύτερος λόγος, συνεχίζει -και αυτό δεν συμβαίνει μόνο με το ΚΚΕ, αλλά και κόμματα αυτού προσανατολισμού- είναι «η ταύτιση στη κοινή συνείδηση των προβλημάτων στέρησης που είχαν οι σοβιετικές χώρες, που σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων έχουν ταυτιστεί με τη στέρηση με τον τρόπο που λειτούργησαν μέχρι να καταρρεύσουν, αλλά και μετά».

Ο Δημουλάς υπενθυμίζει ότι στην Ελλάδα είχαμε μεταναστευτικά ρεύματα από αυτές τις χώρες. «Δεν φάνηκε να πείθει δηλαδή ότι θα μπορούσαν να λύσουν το πρόβλημα της φτώχειας αφού το ΚΚΕ σε μεγάλο βαθμό ταυτίζεται με αυτό το σύστημα όπως αυτό εφαρμόστηκε σε αυτές τις χώρες» λέει.

Οι 8 στους 10 ρίχνουν την ευθύνη στο σύστημα

Η συντριπτική πλειονότητα των ερωτηθέντων (82%) θεωρεί ότι το οικονομικό και κοινωνικό σύστημα φταίει για τη φτώχεια. Ένα 15% πιστεύει ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι δεν κάνουν αρκετά για να διορθώσουν την κατάστασή τους.

«Αυτό το εύρημα για εμένα είναι εντυπωσιακό» υπογραμμίζει ο κ. Δημουλάς. «Δεν το περίμενα να σας πω την αλήθεια να είναι τόσο μεγάλο το ποσοστό των ανθρώπων που αποδίδουν τα βασικά αίτια της φτώχειας στο σύστημα και όχι τόσο στο δόγμα της “ατομικής ευθύνης”» λέει ο επιστήμονας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Όπως εξηγεί ο ίδιος, αυτό το “δόγμα της ατομικής ευθύνης”, ότι δηλαδή φταίνε οι άνθρωποι με τη συμπεριφορά τους ή τις ελλείψεις τους που δεν διαθέτουν δεξιότητες, ικανότητες και δεν προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες, είναι κάτι που προβάλλεται τα τελευταία 30 χρόνια με πολύ συστηματικό τρόπο και από τις πολιτικές ηγεσίες όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και των άλλων αναπτυγμένων κρατών. «Πολλά προγράμματα προστασίας από τη φτώχεια έχουν στηθεί πάνω σε αυτή τη λογική» προσθέοντας ότι «πολιτικά και ιδεολογικά τα ΜΜΕ έχουν προβάλει πάρα πολύ αυτή την άποψή».

Δεδομένης δηλαδή της «προβολής» αυτού το δόγματος θα περίμενε κανείς να επηρεαστούν οι αντιλήψεις το κόσμου προς αυτή την κατεύθυνση. Το εύρημα όμως της Prorata δείχνει ότι «αν σε κάποιο βαθμό πριν μερικά χρόνια θα μπορούσε να είναι πιο ισχυρή η παραπάνω άποψη τώρα πλέον είναι εντελώς αδύνατη και η έμφαση δίνεται στο οικονομικό σύστημα» λέει ο καθηγητής.

Οι 3 στους 5 δίνουν έμφαση στις προκαταλήψεις για όσους επαιτούν

Το 73% θεωρεί ότι οι κοινωνικές προκαταλήψεις επηρεάζουν τον τρόπο που αντιμετωπίζονται τα άτομα που επαιτούν.

Ένας φορέας που επιχειρεί να αντιμετωπίσει αυτές τις προκαταλήψεις είναι το περιοδικό «Σχεδία» που κυκλοφορεί από το 2013, έχοντας ως πωλητές ανθρώπους αστέγους, ως επί τω πλείστον.

«Θεματολογικά, δημοσιογραφικά και μέσα από κοινωνικούς τρόπους η «Σχεδία» επιχειρεί να αμβλύνει αυτές τις προκαταλήψεις του κόσμου» λέει ο Χρήστος Αλεφάντης, Διευθυντής Σύνταξης & Ιδρυτής του Περιοδικού “Σχεδία”. Βλέποντας ο κόσμος άστεγους να πουλάνε περιοδικά θα τον αισθανθεί πιο κοντά του, σύμφωνα με τον κ. Χρήστο Αλεφάντη.

«Υπάρχει ενσυναίσθηση στην κοινωνία, το πιστεύω αυτό. Εντάξει υπάρχει και η καχυποψία και η αδιαφορία, αλλά αν διαβάσετε την αλληλογραφία που λαμβάνουμε… δεν υπάρχει. Πήραμε μήνυμα χθες: “που είναι η κυρία Δήμητρα, έχω να τη δω μέρες στο πόστο της”. Αυτός ο άνθρωπος δεν ψάχνει να αγοράσει το περιοδικό ψάχνει που είναι η κα Δήμητρα. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσες ανθρώπινες στιγμές έχουμε».

Εξηγώντας από την πλευρά του ο κ. Δημουλάς το υψηλό 73%, αναφέρει ότι είναι επίσης εντυπωσιακό. Το ποσοστό αυτό που θεωρεί ότι οι προκαταλήψεις επηρεάζουν την αντίληψη για τους επαίτες «συνδέεται με το γεγονός ότι θεωρούν ότι το πρόβλημα της φτώχειας και του αποκλεισμού οφείλεται σε παράγοντες που είναι πέρα από τη συμπεριφορά των ανθρώπων» που αναφέρθηκε παραπάνω.

Φτώχεια: Διχασμένοι οι Έλληνες για την Ευρωζώνη

Η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό από τους πολίτες. Μπορεί οι 4 στους 10να θεωρούν ότι εκτός Ευρωζώνης, περισσότεροι πολίτες θα ήταν αντιμέτωποι με τη φτώχεια, ωστόσο, περίπου το ίδιο ποσοστό (37%) πιστεύουν ότι η κατάσταση θα ήταν καλύτερη. Την ίδια στιγμή, ένα σημαντικό 18% εκτιμά ότι η κατάσταση θα ήταν περίπου ίδια.

«Μου κάνει εντύπωση ότι είναι μοιρασμένα τα ποσοστά αυτών που θεωρούν ότι θα ήταν μεγαλύτερο ή μικρότερο το ποσοστό των φτωχών» παρατηρεί ο Κωνσταντίνος Δημουλάς. «Το 40% με το 37% είναι περίπου το ίδιο, που δείχνει ότι υπάρχει μια σύγχυση ως προς τι θα μπορούσε να γίνει για την αντιμετώπιση της φτώχειας. Δεν βλέπουν μια λύση που θα είχε πολιτικό χαρακτήρα με την έννοια να εφαρμόσει πολιτικές για την αντιμετώπιση του».

Έτσι ο καθηγητής εντοπίζει ότι ο κόσμος παραμένει «ευρωσκεπτικιτικός», ενώ πριν την κρίση ήταν το αντίθετο, «οι Έλληνες ανήκαν στην πιο αισιόδοξη εθνική ομάδα, ως προς τις προοπτικές που έχουν στην Ευρωζώνη και έχουμε μια αντιστροφή μετά την κρίση σε αυτό το ζήτημα. Και αυτό αποτυπώνεται από αυτή τη διαφάνεια».

Η οικονομική ανέχεια βασική αιτία του κοινωνικού αποκλεισμού

Το συντριπτικό ποσοστό των ερωτηθέντων (71%) απαντά ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός οφείλεται κυρίως σε αυξημένες δαπάνες, ακρίβεια, ανεργία, δηλαδή την οικονομική ανέχεια. Ακολουθεί, αμέσως μετά με διαφορά η έλλειψη κοινωνικής πρόνοιας και υποστήριξης από το κράτος (39%).

Εδώ και δύο δεκαετίες περίπου, οι επιστήμονες βρίσκονται σε διαμάχη, εάν δηλαδή ο κοινωνικός απολεισμός συνδέεται με την φτώχεια και την οικονομική ανέχεια. Από τη δεκαετία του 1990 υποστηρίχτηκε ότι το πρόβλημα δεν ήταν η οικονομική ανέχεια, αλλά ο κοινωνικός αποκλεισμός που μπορεί να οφείλεται σε άλλα αίτια, όπως είναι η εκπαίδευση, η κουλτούρα, ο εθισμός στις ουσίες κτλ. Έτσι εφόσον θα αντιμετωπιζόταν ο αποκλεισμός που “θεραπευόταν” συνεπώς -κατά το δυνατόν- και η φτώχεια.

Πάνω εκεί επενδύθηκαν όλες οι πολιτικές δια βίου μάθησης, συμβουλευτικής υποστήριξης των ανθρώπων που είναι ευάλωτοι κτλ από την ΕΕ και και την Ελλάδα, λέει ο καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Ωστόσο, ο ίδιος σημειώνει ότι, στον αντίποδα υπάρχουν επιστημονικές θέσεις που υποστήριζαν ακριβώς αυτό που δείχνει η διαφάνεια: «Ότι η φτώχεια εμπεριέχει όλα αυτά τα στοιχεία του αποκλεισμού και οδηγεί στον αποκλεισμό. Είναι πολυσύνθετη δεν μπορούμε να τη δούμε μόνο σαν οικονομική έννοια» αναφέρει ο ίδιος.

«Εδώ στη διαφάνεια βλέπουμε ότι ο πρώτος βασικός παράγοντας είναι η οικονομική ανέχεια και η στέρηση που υπερέχει συντριπτικά από όλους τους άλλους λόγους και ο δεύτερος παράγοντας που δείχνει τις ελλείψεις και τις ανεπάρκειες του κοινωνικού κράτους που παρεμβαίνει μέσω αναδιανομής» αναφέρει προσθέοντας ότι και επιστημονικά αυτό είναι σωστό καθώς «το κράτος πρόνοιας έρχεται μέσω της αναδιανομής να απαλύνει τις συνέπειες της φτώχειας, δεν τις αντιμετωπίζει στη βάση τους, ούτε λύνει το πρόβλημα, έχει αποδειχτεί ιστορικά αυτό».

Αυτό που λύνει το πρόβλημα, όπως αναφέρει, είναι η πρόσβαση σε πόρους και σε απασχόληση άμεσα μέσα από το παραγωγικό σύστημα την εργασία και την οικονομική δραστηριότητα. «Το κοινωνικό κράτος απορροφούσε 45% με 48% των δημοσίων δαπανών και όλο το κράτος αντιστοιχούσε περίπου στο μισό ΑΕΠ κρατικής δαπάνης. Σήμερα, όμως, που οι δημόσιες δαπάνες ως μέρος του ΑΕΠ, είναι κάτω του 30% εδώ και αρκετά χρόνια», λέει ο κ. Δημουλάς «αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι δυνατότητες με αυτές τις αναλογίες είναι πολύ λιγότερες».

Το 54% δεν έχει προσφέρει δια ζώσης υλική βοήθεια

Το 45% των ερωτηθέντών έχει προσφέρει χρήματα, φαγητό ή ρουχισμό σε άτομο που επαιτεί, με μικρότερη ή μεγαλύτερη συχνότητα. Ένα 14% βοηθάει με εναλλακτικούς τρόπους, προσφέροντας βοήθεια σε φορείς. Ωστόσο, υπάρχει και ένα 22% που δεν έχει προσφέρει τον οβολόν του ποτέ.

Ένα 52% έχει προσφέρει βοήθεια σε κάποιο πρόγραμμα για τη στήριξη ατόμων σε ανάγκη, ενώ ένα 30% απαντάει πως δεν το έχει κάνει, αν και θα το ήθελε.

Παρατηρώντας τα ποσοστά των ατόμων που έχουν προσφέρει, ο διευθυντής του «Σχεδία» βλέπει τη θετική πλευρά. «Μου δημιουργούν αισιοδοξία. Εντάξει θα μπορούσαν να είναι και παραπάνω», αλλά για τον ίδιο το 30% «εξηγεί ότι πολύς κόσμος δεν ξέρει» πως να προσφέρει.

«Ο κόσμος δεν ξέρει τι να κάνει. Σου λέει “έχω ένα ζευγάρι παππούτσια, που να το δώσω;”. Οπότε το “όχι αν και το ήθελα” το καταλαβαίνω. Το ακούμε κάθε μέρα, τι να κάνω παιδιά, πείτε μου που να πάω» τονίζει ο κ. Αλεφάντης.

«Αν δούμε αυτούς που το κάνουνε τακτικά μέσα στον χρόνο (21%), είναι ένα σημαντικό ποσοσό» παρατηρεί ο κ. Δημουλάς, προσθέτοντας όμως, ότι την ίδια στιγμή «ένα 29% δεν πιστεύει ότι αυτές οι δράσεις θα λύσουν το πρόβλημα. Είναι σίγουρα μικρότερο το ποσοστό των ανθρώπων που το πιστεύει γιατί το αποδίδουν σε αίτια που έχουν να κάνουν είτε με το κράτος είτε με αντικειμενικούς λόγους, με την οικονομία.

Για τον ίδιο πάντως, το βασικό εύρημα της έρευνας είναι ότι ο κόσμος δεν βλέπει διέξοδο στο πρόβλημα τη φτώχειας, ούτε εντός Ευρωζώνης, ούτε εκτός, και ούτε με τα υπάρχοντα κόμματα. «Το εντυπωσιακό -και δεν το περίμενα να πω την αλήθεια- είναι πόσο ισχυρή είναι αυτή η άποψη και ότι υπάρχει μια σύγχυση για το πώς μπορούν αν δοθούν αυτές οι λύσεις» καταλήγει ο κ. Δημουλάς.