Τα όρια και οι ενορίες των Μητροπόλεων

Τα όρια και οι ενορίες των Μητροπόλεων

Από τον Ιωάννη Παπαλαζάρου, εκπ/κό – συγγραφέα

Πολλές φορές κι από πολλούς εκφράζονται απορίες και αμηχανίες για τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ της διοικητικής και εκκλησιαστικής κατάταξης των οικισμών - ενοριών, εντός των ορίων δικαιοδοσίας των Μητροπόλεων από την μια και των Περιφερειακών Ενοτήτων (πρώην Νομαρχιών) από την άλλη, φαινόμενο το οποίο παρατηρείται κυρίως εντός των διοικητικών περιφερειών της Μακεδονίας, των εκκλησιαστικώς οριζομένων ως «Νέων Χωρών». Κάποιοι οικισμοί ή ολόκληρα γεωγραφικά τμήματα, ενώ γεωπολιτικά ανήκουν στον οικείο Νομό, εκκλησιαστικά, ως ενορίες ή ως εκκλησιαστικές περιφέρειες, μπορεί να ανήκουν σε γειτονική Μητρόπολη.

Σχετικά με τη διαφοροποίηση των γεωπολιτικών και εκκλησιαστικών ορίων πρέπει να γνωρίζουμε πως τα όρια δικαιοδοσίας των Επισκοπών και των Μητροπόλεων άρχισαν να διαμορφώνονται από τους πρώτους αιώνες της βυζαντινής περιόδου, και ειδικότερα για την Κεντρικοδυτική Μακεδονία από τις αρχές του 11ο μ.Χ. αιώνα, μερικές μάλιστα ανακατατάξεις τους μπορεί να συνεχίζονται έως και τις ημέρες μας.

Η διοικητική διαίρεση της Ελλάδας σε Νομούς, ειδικά για το γεωγραφικό διαμέρισμα της Μακεδονίας, άρχισε μετά το έτος 1917. Οι πρώτοι Νομοί Θεσσαλονίκης, Πέλλης, Κοζάνης και Φλωρίνης οριοθετήθηκαν το 1917. Ακολούθησαν οι Νομοί Χαλκιδικής και Καβάλας (1924), Κιλκίς (1934), Καστοριάς (1941), Ημαθίας (1946), Πιερίας (1948) και Γρεβενών (1964).

Έτσι ήταν φυσικό να προκύψουν οι υφιστάμενες διαφορές μεταξύ των ορίων των Μητροπόλεων και των Περιφερειακών Ενοτήτων - Νομών.

Η Ιερά Μητρόπολις Εδέσσης και Πέλλης, ή Μητρόπολις Βοδενών, όπως είναι γνωστή τουλάχιστον από τον 11ο αιώνα, περιελάμβανε στα όριά της εκτός από την εκκλησιαστική περιφέρεια Εδέσσης (Βοδενών) και τις εκκλησιαστικές περιφέρειες Γιαννιτσών, Κουφαλίων, Γεβγελής έως το 1913, Γουμένισσας έως το 1941 και Αλμωπίας από το 1967. Μια Μητρόπολη, τεράστια σε έκταση και σε αριθμό ενοριών, με απερίγραπτες δυσκολίες και απίστευτους κινδύνους συγκοινωνίας και επικοινωνίας του Μητροπολίτη με τις ενορίες του, όπως περιγράφονται από τους «Κώδικες Αλληλογραφίας» των Μητροπολιτών Βοδενών, Αγαθαγγέλου (1870-1875), Ιεροθέου (1875-1896) και Στεφάνου Δανιηλίδη (1904-1910).

Οποιαδήποτε μεταβολή στα όρια μιας Μητροπόλεως εφαρμόζεται με απόφαση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος. Για να αποσπασθεί μια ενορία ή μια εκκλησιαστική επαρχία από μια Μητρόπολη και να προσαρτηθεί σε άλλη πρέπει να έχουν προηγηθεί και να ισχύουν, για τυπικούς λόγους, δύο προϋποθέσεις: α) να υπάρχει αίτημα μιας Μητροπόλεως για προσάρτηση ενορίας ή εκκλησιαστικής επαρχίας από άλλη Μητρόπολη και β) να υπάρχει κενό Μητροπολίτου στην Μητρόπολη από την οποία πρόκειται να αποσπαστούν ενορίες, να είναι, κατά την εκκλησιαστική ορολογία, «Μητρόπολις χηρεύουσα».

Το κενό, γνωστό ως «χήρευση» μιας Μητροπόλεως, προκύπτει όταν ο Μητροπολίτης φύγει από την ζωή ή παραιτηθεί από τον θρόνο λόγω γήρατος η υγείας. Τότε μπορεί με απόφαση της Ιεράς Συνόδου να αποσπασθεί ενορία ή ενορίες από μία Μητρόπολη σε άλλη.

Κάτι ανάλογο συνέβη με τις Μητροπόλεις Φλωρίνης και Εδέσσης κατά το έτος 1967. Είναι γνωστό ότι υφίστατο ως χρόνιο το πρόβλημα της επαρχίας Αλμωπίας με τις δυσκολίες εκκλησιαστικής εξυπηρέτησης από τη Μητρόπολη Φλωρίνης, λόγω αποστάσεων και εδαφικών συνθηκών.

Από τις 24 Ιανουαρίου 1967 παραιτήθηκε εκ της θέσεώς, του λόγω γήρατος, ο Μητροπολίτης Φλωρίνης Βασίλειος Παπαδόπουλος. Έτσι από τους πρώτους μήνες του 1967 το θέμα των ορίων μεταξύ των Μητροπόλεων Εδέσσης και Φλωρίνης εξετάσθηκε από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος και αποφασίσθηκε η απόσπαση της επαρχία Αλμωπίας (πρώην Μογλενών) από την Μητρόπολη Φλωρίνης και η προσάρτησή της στην Ιερά Μητρόπολη Εδέσσης και Πέλλης,

Πιο συγκεκριμένα, η απόφαση της Ιεράς Συνόδου ελήφθη στις 22 Ιουνίου 1967 και τρεις ημέρες αργότερα, στις 25 Ιουνίου, χειροτονήθηκε ως Μητροπολίτης Φλωρίνης ο Αυγουστίνος Καντιώτης.

Οι δύο Μητροπόλεις έκτοτε φέρουν και τον νέο τους τίτλο: Στην «Ιερά Μητρόπολη Εδέσσης και Πέλλης» προσετέθη ο όρος «και Αλμωπίας» και ο τίτλος της «Ιεράς Μητροπόλεως Φλωρίνης, Αλμωπίας και Εορδαίας» μετατράπηκε σε «Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας».

Με την προσάρτηση αυτή προστέθηκαν στη Μητρόπολη Εδέσσης 39 ενορίες και 2 Ιερές Μονές (Αρχαγγέλου και Ιλαρίωνος). Αποτελούν την Αρχιερατική Περιφέρεια Αλμωπίας, με έδρα Αρχιερατικού Επιτρόπου την Αριδαία.

Από τη μεταβολή αυτή και από την προσάρτηση εξαιρέθηκαν έξι ενορίες της περιοχής Βεγορίτιδας, οι οποίες παρέμειναν στην Μητρόπολη Φλωρίνης. Είναι οι ενορίες Αγίου Αθανασίου, Γραμματικού, Άνω Γραμματικού, Ζέρβης, Ξανθογείων και Περαίας, ενώ οι ενορίες της ίδιας περιοχής Βεγορίτιδας, Άρνισσας, Παναγίτσας και Δροσιάς παρέμειναν στην Μητρόπολη Εδέσσης.

Στα σημερινά όρια και τη δικαιοδοσία της Μητροπόλεως Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας υπάγονται 140 ενορίες, κατανεμημένες σε 5 Αρχιερατικές Περιφέρειες: α) Εδέσσης με 23 ενορίες, β) Σκύδρας με 27 ενορίες, γ) Αριδαίας με 39 ενορίες, δ) Γιαννιτσών με 39 ενορίες και ε) Κουφαλίων με 12 ενορίες, με Αρχιερατικούς Επιτρόπους στις αντίστοιχες έδρες των περιφερειών. Από τις ενορίες αυτές οι 16 είναι εκτός των διοικητικών ορίων του Νομού Πέλλας. Οι 7 ανήκουν διοικητικά στον Νομό Ημαθίας (Γιαννακοχώρι, Επισκοπή, Λευκάδια, Μαρίνα, Πολλά Νερά, Ροδοχώρι και Στράντζα). Οι υπόλοιπες 9 ανήκουν διοικητικά στον Νομό Θεσσαλονίκης (Κουφάλια με 3 ενορίες, Βαλτοχώρι, Ελεούσα, Λουδίας, Μικρό Μοναστήρι, Παρθένι και Χαλκηδόνα).

Υπήρξαν όμως και τρεις οικισμοί–ενορίες που δεν είχαν ούτε γεωγραφικά ούτε ιστορικά κίνητρα να προτιμήσουν την Μητρόπολη Φλωρίνης αντί της Εδέσσης. Οι οικισμοί αυτοί ήταν η Κερασιά, η Μαργαρίτα και ο Σωτήρας. Όσο παράδοξο και αν ακούγεται οι ενορίες των οικισμών αυτών, ενώ δεν ανήκαν ούτε εκκλησιαστικά ούτε γεωγραφικά στην επαρχία Αλμωπίας, κατά τις μεταβολές του έτους 1967, το πιθανότερο εκ παραδρομής, παραδόθηκαν στην Ιερά Μητρόπολη Φλωρίνης.

Το διαπιστώνουμε από τα «Δίπτυχα» των ετών 1968, 1969 και 1970 (τα «Δίπτυχα» είναι εκκλησιαστικό βιβλίο το οποίο εκδίδει κάθε χρόνο η Εκκλησία της Ελλάδος, όπου, εκτός των καθημερινών ιερών ακολουθιών, καταγράφονται όλες οι Μητροπόλεις της Παλαιάς Ελλάδος και των «Νέων Χωρών» με τις ενορίες τους). Στα «Δίπτυχα» των ετών αυτών, οι ενορίες Κερασεών, Μαργαρίτας και Σωτήρα είναι καταχωρημένες στον κατάλογο των ενοριών της Μητροπόλεως Φλωρίνης,. Για την ενορία του Σωτήρα μάλιστα προστίθενται και τα εξής: «Εἰς τόν Σωτῆρα Ἐδέσσης ὁρίζεται ὡς Ἀρχιερατικός Ἐπίτροπος ὁ Πρωτοπρεσβύτερος π. Γεώργιος Πεχλιβανίδης».

Έπρεπε να περάσουν 4 χρόνια, από το έτος 1967 έως το έτος 1971, ώστε να διαπιστωθεί η «παραφωνία» και οι τρεις ενορίες, με το Βασιλικό Διάταγμα που ακολούθησε, να επανενταχθούν στην Ιερά Μητρόπολη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας.

Β. ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 292 (Φ.Ε.Κ. 87/7-5-1971 τ.Α΄)

Περί τροποποιήσεως ὁρίων Ἱερῶν Μητροπόλεων

Τά ὁρια τῶν κάτωθι Ἱερῶν Μητροπόλεων τροποποιοῦνται ὡς ἀκολούθως:

Αἱ ἐνορίαι τῶν χωρίων Κερασέαι, Σωτῆρα καί Μαργαρίτα, ἀνήκουσαι ἄχρι τοῦδε εἰς τήν Ἱεράν Μητρόπολιν Φλωρίνης, Πρεσπῶν καί Ἐορδαίας, ὑπάγονται ἐφεξῆς εἰς τήν Ἱεράν Μητρόπολιν Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας.

Ἐν Ἀθήναις τῆ 28η Ἀπριλίου 1971

Ἐν ὀνόματι τοῦ Βασιλέως

Ὁ Αντιβασιλεύς ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΩΙΤΑΚΗΣ

Ενορίες των Μητροπόλεων της Κεντρικοδυτικής Μακεδονίας

που προέρχονται από άλλους Νομούς ή Μητροπόλεις

Από έρευνά μου στα «Δίπτυχα» για τις ενορίες των Μητροπόλεων που προέρχονται από άλλους Νομούς ή άλλες Μητροπόλεις περιοχών της Κ.Δ. Μακεδονίας, («Νέων Χωρών»), προέκυψαν τα εξής:

- Ι. Μητρόπολη Εδέσσης από Νομό Θεσσαλονίκης, 9 ενορίες της Εκκλησιαστικής Περιφέρειας Κουφαλίων: Κουφάλια με 3 ενορίες, Βαλτοχώρι, Ελεούσα, Λουδίας, Μικρό Μοναστήρι, Παρθένιο, Χαλκηδόνα.

- Ι. Μητρόπολη Εδέσσης από Νομό Ημαθίας, 7 ενορίες: Γιαννακοχώρι, Επισκοπή, Λευκάδια, Μαρίνα, Πολλά Νερά, Ροδοχώρι, Στράντζα.

- Ι. Μητρόπολη Εδέσσης από Ι. Μητρόπολη Φλωρίνης: Εκκλησιαστική Περιφέρεια Αλμωπίας, από το έτος 1967 (39 ενορίες).

- Ι. Μητρόπολη Βεροίας από Νομό Θεσσαλονίκης, 6 ενορίες της Εκκλησιαστικής Περιφέρειας Καμπανίας: Χαλάστρα, Ανατολικό, Κύμινα, Βραχιά, Νέα Μάλγαρα, Άδενδρο.

- Ι. Μητρόπολη Φλωρίνης από Νομό Κοζάνης: Εκκλησιαστική Περιφέρεια Εορδαίας (32 ενορίες).

- Ι. Μητρόπολη Φλωρίνης από Νομό Πέλλας: 6 ενορίες της περιοχής Βεγορίτιδας: Άγιος Αθανάσιος, Γραμματικό, Άνω Γραμματικό, Ζέρβη, Ξανθόγεια, Περαία.

- Ι. Μητρόπολη Καστορίας από Νομό Φλωρίνης:

1) Δέκα ενορίες της Εκκλησιαστικής Περιφέρειας Αετού: Αετός, Αγραπιδέα, Ασπρόγεια, Βαλτόνερα, Βαρυκό, Λέχοβο, Λιμνοχώρι, Νυμφαίο, Πεδινό, Σκλήθρο.

2) Επτά ενορίες της περιοχής Πρεσπών: Ανταρτικό, Βατοχώρι, Κορυφή, Κρυσταλλοπηγή, Κώττας, Πράσινο, Τρίγωνο.

- Ι. Μητρόπολη Γουμενίσσης – Πολυκάστρου από Νομό Θεσσαλονίκης, 4 ενορίες: Γέφυρα, Πρόχωμα, Καστανάς, Ακροπόταμος.

- Ι. Μητρόπολη Πολυανής – Κιλκισίου από Νομό Θεσσαλονίκης, 6 ενορίες: Αγχίαλος, Άγιος Αθανάσιος, Βαθύλακος, Νέα Μεσημβρία, Νέα Φιλαδέλφεια, Ξηροχώρι.