Το λυκόφως των «ιδιοφυών» ολιγαρχών

«Τον Ελον Μασκ δεν θα τον εμπιστευόμουν ούτε για να ταΐζει τη γάτα μου», έγραφε προ ημερών ο Πoλ Κρούγκμαν στις σελίδες των New York Times. Προφανώς ο νομπελίστας οικονομολόγος δεν μπορεί να κατηγορηθεί ότι υπήρξε ποτέ μια μικρή μασκίτσα (κατά το ρουβίτσα) που έπεσε από τα σύννεφα από το πόσο ρηχός και ανόητος αποδεικνύεται ο μέχρι πρότινος πλουσιότερος επιχειρηματίας του κόσμου. Δυστυχώς, όμως, αυτοί που πραγματικά ξαφνιάστηκαν ήταν πολλοί.

Πολλοί από τους καινοτόμους εντερπρενέρ που παρουσιάζονταν εδώ και χρόνια σαν πραγματικές ιδιοφυΐες, το 2022 είδαν τις ιδέες τους να πέφτουν σαν πύργοι από τραπουλόχαρτα. Οπως μας θύμιζε πρόσφατα ο Μπράιαν Κλάας, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο UCL, «η Ελίζαμπεθ Χολμς της εταιρείας Theranos κατέληξε στη φυλακή, ο Σαμ Μπάνκμαν-Φράιντ, της (πλατφόρμας συναλλαγών κρυπτονομισμάτων) FTX επίσης οδεύει προς τη φυλακή… ενώ ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ της Meta έχει ρίξει μέχρι στιγμής 30 δισεκατομμύρια δολάρια στο metaverse, το οποίο θυμίζει ένα παιχνίδι Playstation 2 από το 2001». Στην κορυφή όλων αυτών των «διανοιών» ο Ελον Μασκ πέταξε 44 δισεκατομμύρια δολάρια για να αγοράσει το ζημιογόνο Twitter και κατάφερε αμέσως να διώξει τις σημαντικότερες εταιρείες που διαφημίζονταν σε αυτό δημιουργώντας άμεσο ζήτημα επιβίωσης της εταιρείας. Παράλληλα η μετοχή της Tesla, των ηλεκτρικών αυτοκινήτων που αποτέλεσαν το πραγματικό εφαλτήριό του προς την κορυφή, έχασε σε έναν χρόνο το 70% της αξίας της, ενώ στο ίδιο διάστημα η χρηματιστηριακή αξία της εταιρείας έπεσε από το ένα τρισ. δολάρια στα 353 δισ.

Εάν έλεγες πριν από δώδεκα μήνες στους φανατικούς οπαδούς αυτών των επιχειρηματιών ότι η Χολμς και ο Φράιντ θα έβλεπαν τα σίδερα της φυλακής και ο Μασκ και ο Ζούκερμπεργκ θα έχαναν δεκάδες δισεκατομμύρια, θα σε κοιτούσαν με περιφρόνηση, εάν όχι αηδία. Με την προσφιλή πρακτική τους δεν θα καταδέχονταν καν να σου μιλήσουν ή θα αρκούνταν να σου πουν ότι «καλύτερα να μην ασχολείσαι με πράγματα που δεν καταλαβαίνεις». Το πρόβλημα, όπως εξηγεί ο Μπράιαν Κλάας, είναι ότι οι οπαδοί των δισεκατομμυριούχων πιστεύουν ότι ζουν σε μια απόλυτα αξιοκρατική κοινωνία στην οποία όσο πιο έξυπνος είναι κάποιος τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η περιουσία του.

Σε μια παρεμφερή παγίδα, όμως, φαίνεται πως έχει πέσει και το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι περιπτώσεις που εξετάζουμε μπορεί να είναι εντελώς διαφορετικές, αλλά μοιράζονται ένα κοινό χαρακτηριστικό: την εξωπραγματική αποτίμησή ορισμένων επιχειρήσεων από τις χρηματαγορές. H αξία της εταιρείας Theranos, η οποία ιδρύθηκε το 2003 από ένα 19χρονο κορίτσι, υπολογιζόταν στα 10 δισεκατομμύρια δολάρια το 2014 και είχε λάβει 700 εκατ. δολάρια από επενδυτές και venture capitals. Η FTX θεωρούνταν ότι είχε αξία 32 δισεκατομμυρίων δολαρίων πριν χρεοκοπήσει στέλνοντας σεισμικά κύματα στην ευρύτερη αγορά των κρυπτονομισμάτων, η οποία είχε ήδη καταφέρει να εξανεμίσει 1.4 τρισ. δολάρια σε περίπου έναν χρόνο.

Προφανώς κάποιος θα ισχυριστεί ότι η Tesla δεν μπορεί να συγκριθεί με τις δύο αυτές απάτες που παραπέμπουν περισσότερο σε κερδοσκοπικά παιχνίδια και στις ολλανδικές τουλίπες του 17ου αιώνα. Η εταιρεία του Ελον Μασκ δεν είναι μια φούσκα, παράγει πραγματικά αυτοκίνητα, τα οποία μπορείς να δεις με τα μάτια σου και να ακουμπήσεις με τα χέρια σου. Το πρόβλημα είναι ότι οι αγορές εκτίμησαν στο ένα τρισεκατομμύριο δολάρια την αξία της, παρά το γεγονός ότι σχεδόν ποτέ δεν είχε παρουσιάσει κέρδη από την πραγματική δραστηριότητά της. Οπως έχουμε εξηγήσει, η Tesla είτε παρουσίαζε ζημίες και επιβίωνε χάρη σε άμεσες και έμμεσες κρατικές επιδοτήσεις ή κέρδιζε από την πώληση των λεγόμενων regulatory credits (έπαιρνε από το κράτος «πόντους» για την αντιρρυπαντική της τεχνολογία τους οποίους πουλούσε σε αυτοκινητοβιομηχανίες που δεν έπιαναν τους στόχους για την προστασία του περιβάλλοντος).

Για να πιάσει μια εταιρεία αυτά τα επίπεδα χρηματιστηριακής αποτίμησης, εξηγούσε στο άρθρο του ο Πολ Κρούγκμαν, θα έπρεπε να προσφέρει εξαιρετικά κέρδη σε βάθος πάρα πολλών χρόνων. Εταιρείες όπως η Microsoft μπορούν να το κάνουν γιατί διαθέτουν ένα προϊόν από το οποίο εξαρτάται άμεσα ή έμμεσα σχεδόν κάθε κάτοικος του πλανήτη Γη – αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν εξωτερικότητες δικτύου (network externalities). H Tesla, από τη φύση της, δεν θα μπορούσε ποτέ να πετύχει τέτοιο βαθμό ολιγοπωλιακού ελέγχου της παγκόσμιας αγοράς, όσο έξυπνος ή βλαμμένος και αν είναι ο ιδιοκτήτης της. Αυτό όμως δεν εμπόδισε τις χρηματαγορές να αποφανθούν ότι η χρηματιστηριακή αξία της ξεπερνούσε το σχετικό άθροισμα της BMW, της Daimler και της Volkswagen. Γεγονός που θέτει το ερώτημα, ποιος είναι τελικά η «ιδιοφυΐα» και ποιος ο «ηλίθιος» στην εποχή του καπιταλισμού-καζίνου.

info-war.gr