Παλιούρι εναντίον ασπάλαθου: η μάχη στον δασικό χάρτη

Γράφει η Δασολόγος Μαρία Κωδωνά

Η ανάρτηση του δασικού χάρτη, ανέδειξε πολλά προβλήματα που για χρόνια διατηρούνταν «κάτω από χαλί» δημιουργώντας την πεποίθηση στον πολίτη ότι δεν έχει εκκρεμότητες με το Δημόσιο. Ο τρόπος χαρακτηρισμού των εκτάσεων σε εφαρμογή της Δασικής Νομοθεσίας, σε πολλές περιπτώσεις δημιούργησε εμπλοκές με θέματα χρήσης των ακινήτων ή ακόμα και ιδιοκτησιακά ζητήματα, παρά το γεγονός ότι ο δασικός χάρτης δεν πραγματεύεται εμπράγματα δικαιώματα. Επειδή, όμως ο χαρακτήρας μίας έκτασης μπορεί έμμεσα να επηρεάσει το ιδιοκτησιακό, όταν αυτό δεν είναι λυμένο σε σχέση με το Δημόσιο, αντιλαμβάνεται κανείς την ακρίβεια που απαιτείται στην κατάταξη μιας έκτασης στις εν γένει δασικές και τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσει η ανορθόδοξη εφαρμογή των διατάξεων.

Έντονο το παραπάνω φαινόμενο παρατηρείται στην περιοχή του νομού μας, ο οποίος συγκαταλέγεται στις περιοχές που ονομάζουμε «Νέες Χώρες», στις οποίες ισχύει το τεκμήριο κυριότητας του δημοσίου επί δασικών εκτάσεων, ως διάδοχος του τουρκικού κράτους. Κάθε έκταση η οποία δεν έχει παραχωρηθεί με τίτλο στον κάτοχο και φέρει δασικό χαρακτήρα, καταχωρίζεται στο ΕΘΝΙΚΟ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ με δικαιούχο το δημόσιο. Η νομιμότητα του χαρακτηρισμού των εκτάσεων κρίνεται κατά τη διαδικασία της ολικής κύρωσης του δασικού χάρτη, καθώς δίνεται μέσα από αυτήν η δυνατότητα σε όποιον αμφισβητεί το χαρακτήρα που προσδόθηκε στην έκταση είτε κατά την κατάρτιση του χάρτη είτε μετά από απόφαση των Επιτροπών Εξέτασης Αντιρρήσεων, να προσφύγει για τη διόρθωσή του στο ΣΤΕ. Διαδικασία χρονοβόρα αλλά και δαπανηρή.

Προβλήματα, λοιπόν, δημιουργούνται από τον ανορθόδοξο χαρακτηρισμό των εκτάσεων που προκύπτει σε πολλές περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει σαφής διάκριση ή σε περιπτώσεις αλληλοσυγκρουόμενης ερμηνείας των διατάξεων. Τέτοια προβλήματα σχετίζονται με την παρουσία κάποιων ειδών που δεν είναι σαφές εάν προσδίδουν δασικό χαρακτήρα σε μία έκταση και εάν δημιουργούν δασογενές περιβάλλον που χρίζει προστασίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η παρουσία του παλιουριού (Paliurius australis) ή αλλιώς αγκάθι του Χριστού( Raliurius spina-christi).

Το παλιούρι είναι ένας πυκνόκλαδος, αγκαθωτός θάμνος, που συναντάται σε λοφώδεις, υποορεινές περιοχές, της Παραμεσογειακής Ζώνης Δασικής Βλάστησης (σύμφωνα με τον καθηγητή Σ.Ντάφη). Η έντονη παραβλαστικότητά του και η αντοχή του στην ξηρασία, τους δριμύτερους χειμώνες αλλά και τη βόσκηση, το καθιστά ένα ιδιαίτερα ανθεκτικό είδος, το οποίο δημιουργεί πυκνή εδαφοκάλυψη και αμιγή παρουσία, επικρατώντας στις περιοχές όπου φύεται. Το παλιούρι συμπεριλαμβάνεται στον πίνακα «μικρών θάμνων που χαρακτηρίζονται ως ξυλώδη βλάστηση» των οδηγιών για την εφαρμογή του ν.998/79 περί προστασίας δασικών εκτάσεων που εκδόθηκε το 1980 από τη Γενική Δ/νση Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος του τότε Υπουργείου Γεωργίας και η παρουσία του, σύμφωνα με τα ισχύοντα ακόμα και σήμερα, προσδίδει δασικό χαρακτήρα.

Στον ίδιο πίνακα, όμως, περιλαμβάνεται και ο ασπάλαθος (Calycotome villosa) ένας επίσης ακανθώδης θάμνος με ξηλώδη κορμό, ο οποίος απαντάται στην Ευμεσογειακή Ζώνη Δασικής Βλάστησης σε παραλιακές, κυρίως, περιοχές και σπανιότερα σε λοφώδεις, υποορεινές. Ο αυξητικός χώρος του ασπάλαθου εκτείνεται κυρίως στην Κρήτη και τα νησιά του νοτίου Αιγαίου, όπου οι φυσικές φυτοκοινωνίες καλύπτονται από ενώσεις φρυγάνων στις οποίες κυριαρχούν οι ακανθώδεις θάμνοι.

Tα προβλήματα που δημιουργούνται από την παρουσία του ασπάλαθου σε περιοχές όπου φύεται καθολικά, χωρίς την παρουσία άλλων δασικών ειδών, επέλυσε το Τεχνικό Συμβούλιο Δασών με γνωμοδότησή του.

Σύμφωνα με το σκεπτικό της γνωμοδότησης

«Οι εκτάσεις που καλύπτονται μόνο από φρυγανική βλάστηση και ασπάλαθο, χωρίς την παρουσία άλλων ειδών δασικής βλάστησης, δεν συγκεντρώνουν τα κριτήρια που θα πρέπει να λαμβάνονται σωρευτικά υπόψη για τον προσδιορισμό της οργανικής ενότητας (άρθρο 2 του ως άνω ΠΔ 32/2016), ώστε να συγκροτούν στην αναγκαία επιφάνεια του εδάφους δασοβιοκοινότητα και δασογενές περιβάλλον.

Κατά συνέπεια όλων των ανωτέρω, αυτές οι εκτάσεις θα πρέπει να χαρακτηρίζονται αντίστοιχα ως χορτολιβαδικές, βραχώδεις, ανήκουσες στις εκτάσεις που διατηρούν και σήμερα τον αγροτικό τους χαρακτήρα.

Διευκρινίζεται βέβαια ότι ο ασπάλαθος εξακολουθεί να ανήκει στα είδη δασικής βλάστησης, ώστε συνδυαστικά με παρουσία και άλλων δασικών ειδών και σε δεδομένες γεωμορφολογικές συνθήκες, μπορεί να προσδώσει δασικό χαρακτήρα».

Η γνωμοδότηση του ΤΣΔ έγινε αποδεκτή με την ΓΔΔΔΠ/ΔΠΔ/37524/2004/16.04.2021 Υπουργική Απόφαση Αποδοχής (ΑΔΑ:ΨΞ9Ι4653Π8-ΘΡ1) και πλέον έχει ισχύ νόμου. Κατά τα λεγόμενα του Υφυπουργού Περιβάλλοντος «στις Κυκλάδες, στα Δωδεκάνησα, στη Μάνη και στη Κρήτη πολλές εκτάσεις που έχουν χαρακτηριστεί δασικές θα περάσουν στην κατηγορία των χορτολίβαδων και πλέον ο ιδιοκτήτης των εκτάσεων θα μπορεί να τις αξιοποιήσει διαφορετικά». Η παράταση της χρονικής προθεσμίας υποβολής αντιρρήσεων κατά του περιεχομένου του δασικού χάρτη που δόθηκε κατά τη διαδικασία της ανάρτησης, κινήθηκε προς την εκπλήρωση του παραπάνω σκοπού.

Το ερώτημα που τίθεται, όμως, είναι τι γίνεται με την περίπτωση του παλιουριού στην ηπειρωτική χώρα; Το παλιούρι, παρά τις φυσιογνωμικές ομοιότητες με τον ασπάλαθο που αναφέρθηκαν παραπάνω, εξακολουθεί να προσδίδει δασικό χαρακτήρα στις εκτάσεις που φύεται καθολικά, περιορίζοντας, έτσι τη χρήση των ακινήτων αλλά και σε πολλές περιπτώσεις επηρεάζοντας και το ιδιοκτησιακό τους.

Ίσως το ΤΣΔ θα πρέπει να γνωμοδοτήσει εκ νέου και να αποφανθεί εάν το παλιούρι, με κοινά προς τον ασπάλαθο, φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά, θα εξακολουθεί να προσδίδει δασικό χαρακτήρα φυόμενο αμιγώς. Η ανάγκη επαναγνωμοδότησης είναι επιτακτική, καθώς διαφορετικά δημιουργείται εύλογα το ερώτημα εάν το Κράτος δικαίου κλονίζεται.

Εξάλλου, καθώς το παλιούρι θα εξακολουθεί να αποτελεί δασικό είδος, η συνδυαστική παρουσία του με άλλη δασική βλάστηση και δεδομένων γεωμορφολογικών συνθηκών, θα μπορεί να αποτελεί δασοβιοκοινότητα και δασογεγές περιβάλλον ώστε να προστατεύεται περιβαλλοντικά και συνταγματικά, κατά όμοιο τρόπο με το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε το ΤΣΔ για την παρουσία του ασπάλαθου.

Θα ήταν προφανές λοιπόν να περιμένουμε θεσμικές κινήσεις και τολμηρές αποφάσεις προς την κατεύθυνση αυτή.