Περί δικαίου

Ακρογωνιαίος λίθος της δημοκρατίας είναι η ευνομία. «ευνομία πειθαρχία νόμων σπουδαίων» αναφέρουν οι πλατωνικοί «Όροι» ενώ παραλλήλως ο Σταγειρίτης υπογραμμίζει στα Πολιτικά του «ουκ εστιν ευνομία το ευ κεισθαι τους νομους μη πειθεσθαι δε» που πάει να πει πως η ευνομία σ’ ένα τόπο δεν διασφαλίζεται μέσω της σπουδαιότητας των νόμων απαραίτητα ή της σχολαστικής τους μελέτης αλλά δια της προσήλωσης στο πνεύμα τους και της αυτοπειθάρχησης σε όσα αυτοί επιτάσσουν.

Μα άραγε ποιος θεωρείται ορθός νόμος; Αρκετές θεωρίες έχουν διατυπωθεί για την ουσία του δικαίου και την έκφρασή του που είναι οι νόμοι. Σύμφωνα με τη μεταφυσική θεωρία η δικαιοσύνη συνδέεται με το θεό ή με κάποια ενδεχόμενα ιδεαλιστική φιλοσοφία, ή βάσει της θεωρίας της δύναμης ταυτίζεται με τη θέληση και τα συμφέροντα του ισχυρού (άδικος λόγος εξουσία). Κατά τη δημοκρατική θεωρία ο λαός νομοθετεί με τους εκλεγμένους αντιπροσώπους του, άρα οι νόμοι αποτελούν εκφραστές της λαϊκής βούλησης. Εξελιγμένη μορφή αυτής της θεωρίας είναι η διαλεκτική που προβάλλει το δίκαιο ως προϊόν ανταγωνισμού των κοινωνικών τάξεων αλλά δεν επιδέχεται ότι η άρχουσα τάξη επιβάλλει ολοκληρωτικά και μονομερώς τη θέληση της γιατί στη τελική διαμόρφωση συμμετάσχουν και οι κατώτερες τάξεις αναλόγως της διαπραγματευτικής τους ισχύος.

Θεωρώ ότι κάθε κοινωνία είναι ένα μωσαϊκό ατόμων, ετερόκλιτα στοιχεία που συνιστούν την ποιοτική της ομοιογένεια. Για να διατηρηθεί λοιπόν αυτή η κοινωνία των διαφορετικών μερών στο ιστορικό γίγνεσθαι απαιτείται η ύπαρξη νόμων. Γιατί αυτοί είναι που ρυθμίζουν τις αντιθέσεις της κοινωνικής ζωής, επιβάλλουν το σεβασμό της ζωής, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας, αντιμάχονται στις αδικίες και αποτρέπουν - αν είναι υγιείς – τις αυθαιρεσίες της κρατικής εξουσίας ασκώντας έλεγχο στις πράξεις της. Επειδή όμως οι νόμοι δεν είναι δυνατόν να ανταποκρίνονται καθολικά στις απαιτήσεις όλων των πολιτών – πιστεύω – ότι δεν δικαιολογείται η απόρριψη ή η ανυπακοή προς αυτούς από τους διαφωνούντες – πράγμα που δυναμιτίζει τα θεμέλια του κοινωνικού συστήματος.

Όταν δεν υπάρχουν νόμοι ή υπάρχουν αλλά δεν είναι σεβαστοί επικρατεί αναρχία και αποχαλινώνονται τα πάθη. Η χωρίς περιορισμούς αυτόβουλη δράση υπονομεύει την οργάνωση, παρεκκλίνει από τη πρόοδο και εξανδραποδίζει την ανθρώπινη οντότητα επιστρέφοντας στους πολίτες σε πρωτόγονα πρότυπα κοινωνικής συμβίωσης. Όταν δεν ασκείται έλεγχος για τις πράξεις συγχέονται δικαιώματα και υποχρεώσεις και παγιώνεται ο ανταγωνισμός που πολλάκις αυτός αναδεικνύει τους οικονομικά ισχυρούς που καπηλεύονται τα ευρύτερα κοινωνικά συμφέροντα, εκμεταλλευόμενοι κατάλληλα τις καταστάσεις για την εξυπηρέτηση των δικών τους προσδοκιών.

Η αταξία δεν προσφέρει πρότυπα πειθαρχίας και ηθικοποίησης. Η συνείδηση νοσεί, οι πολίτες δεν σέβονται, επικρατεί μίσος και διχόνοια με συνέπειες σύγκρουσης και ταραχής. Φυσικά ο κάθε πολίτης του τόπου μου έχει το δικαίωμα διαφωνίας μα αυτή η διαφωνία πρέπει να λαμβάνει τη μορφή κριτικής διαφοροποίησης δια ασφαλών μεθόδων. Η ήπια και επίμονη διαμαρτυρία, η προσπάθεια συμμετοχής στους φορείς εξουσίας είναι οι πιο υγιείς μορφές αντίθεσης. Η αρνητική αντιπαράθεση είναι δικαιολογητέα όταν οι νόμοι επιβάλλονται καταπιεστικά και ανελεύθερα.

«Κάθε νόμος είναι εφεύρεση και δώρο θεών, κοινή απόφαση φρόνιμων ανθρώπων, μέσο επανόρθωσης σφαλμάτων που γίνονται εκούσια ή ακούσια, κοινή συμφωνία της πόλης σύμφωνα με την οποία αρμόζει να ζουν οι πολίτες. Αν καταλυθούν λοιπόν οι νόμοι και ο καθένας επιτραπεί να πράττει ως θέλει όχι μόνο η πολιτεία θα καταστραφεί αλλά και η ίδια η ζωή μας δεν θα διαφέρει από εκείνη των θηρίων» Δημοσθένης.

Ιωάννα Παπαδημητρίου -Κλασικός Φιλόλογος (6936630059)